ЁЯУШ рдИрдмुрдХ 10: рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ, рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдФрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ –рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рдХुंрдЬी | Risk Management, Psychology and Portfolio Building – The Keys to a Successful Investor
ЁЯУШ рдИрдмुрдХ 10: рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ, рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдФрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ –
рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рдХुंрдЬी
ЁЯза рд╕्рд▓ोрдЧрди
"рдЬोрдЦिрдо рдХो рд╕рдордЭो, рдорди рдХो рд╕ाрдзो, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рднрд╡िрд╖्рдп рдХो рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдоें рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ो!"
ЁЯУС рдЕрдиुрдХ्рд░рдордгिрдХा (Index)
ЁЯФ╣ рдкрд░िрдЪрдп: рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдорди, рдЬोрдЦिрдо рдФрд░ рд╕ंрддुрд▓рди рдХी рднूрдоिрдХा
рдЕрдз्рдпाрдп 1: рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдХी рдмुрдиिрдпाрджी рд╕рдордЭ
-
рдЬोрдЦिрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
-
рдиिрд╡ेрд╢ рдЬोрдЦिрдо рдХे рдк्рд░рдХाрд░
-
рдЬोрдЦिрдо рдХो рдоाрдкрдиे рдХे рддрд░ीрдХे (Beta, Standard Deviation, VaR рдЖрджि)
рдЕрдз्рдпाрдп 2: рдкूंрдЬी рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा – Capital Protection Techniques
-
Capital at Risk рдХो рдХैрд╕े рд╕ीрдоिрдд рдХрд░ें
-
Stop Loss рдФрд░ Position Sizing
-
Diversification рдХा рд╕рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ
рдЕрдз्рдпाрдп 3: рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдСрдл рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдФрд░ рдЗрди्рд╡ेрд╕्рдЯिंрдЧ
-
рд▓ाрд▓рдЪ рдФрд░ рдбрд░ – рджो рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рджुрд╢्рдорди
-
FOMO рдФрд░ FOLO рдХे рдк्рд░рднाрд╡
-
рдордиी рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдоें рднाрд╡рдиाрдУं рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг
рдЕрдз्рдпाрдп 4: рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдиाрдо рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा
-
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдмрдиाрдо рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢
-
рдбिрд╕िрдк्рд▓िрди рдФрд░ рдХंрд╕िрд╕्рдЯेंрд╕ी рдХा рдорд╣рдд्рд╡
-
Overtrading рд╕े рдХैрд╕े рдмрдЪें
рдЕрдз्рдпाрдп 5: рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрди
-
рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рдХ्рдпों рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै
-
Asset Allocation рдХा рдорд╣рдд्рд╡
-
Equity, Debt, Gold, REITs рдФрд░ ETFs рдХा рдмैрд▓ेंрд╕
рдЕрдз्рдпाрдп 6: рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдФрд░ рд╕рдордп рд╕ीрдоा рддрдп рдХрд░рдиा
-
Short Term, Medium Term, Long Term Goals
-
SMART рдиिрд╡ेрд╢ рд▓рдХ्рд╖्рдп
-
рдЙрдо्рд░ рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░рдгрдиीрддि
рдЕрдз्рдпाрдп 7: рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рдХा рд╕ंрддुрд▓рди
-
рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдпा рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди
-
рд╕ेрдХ्рдЯрд░, рдеीрдо рдФрд░ рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рд╕ंрддुрд▓рди
-
Portfolio Rebalancing рдХे рд╕рдордп рдФрд░ рддрд░ीрдХे
рдЕрдз्рдпाрдп 8: Behavioral Finance рдХी рднूрдоिрдХा
-
Loss Aversion Bias
-
Anchoring, Confirmation Bias
-
Herd Mentality рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЕрд╕рд░
рдЕрдз्рдпाрдп 9: рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдЯ्рд░ैрдХिंрдЧ рдФрд░ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рдЯूрд▓्рд╕
-
XIRR, CAGR рдФрд░ рдЕрди्рдп рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдоाрдкрджंрдб
-
рдоोрдмाрдЗрд▓ рдРрдк्рд╕ рдФрд░ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдЯूрд▓्рд╕
-
DIY рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो vs Financial Advisor
рдЕрдз्рдпाрдп 10: рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рд╕े рд╕ीрдЦ
-
рд╡ॉрд░ेрди рдмрдлे, рд░े рдбाрд▓िрдУ, рд░рдоेрд╢ рджाрдоाрдиी рдЬैрд╕े рджिрдЧ्рдЧрдЬों рд╕े рдк्рд░ेрд░рдгा
-
рдЙрдирдХे рд╕िрдж्рдзांрдд, рд░рдгрдиीрддिрдпाँ рдФрд░ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди
рдЕрдз्рдпाрдп 11: рд╕ाрдоाрди्рдп рдЧрд▓рддिрдпाँ рдФрд░ рдЙрдирд╕े рдХैрд╕े рдмрдЪें
-
Overconfidence
-
Frequent Switching
-
рдмिрдиा рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХे рдиिрд╡ेрд╢
рдЕрдз्рдпाрдп 12: рдЕंрддिрдо рд╕ाрд░ांрд╢ рдФрд░ рдПрдХ्рд╢рди рдк्рд▓ाрди
-
рдЬोрдЦिрдо рдк्рд░рдмंрдзрди + рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди + рд╕ंрддुрд▓िрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो = рд╕рдлрд▓рддा
-
10 рд╕्рдЯेрдк्рд╕ рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП
-
рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЯिрдХे рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕंрддिрдо рд╕ुрдЭाрд╡
рдИрдмुрдХ 10 "рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ, рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдФрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ – рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рдХुंрдЬी" рдХा рдкрд░िрдЪрдп (Introduction) рд╣िंрджी рдоें:
ЁЯУЦ рдкрд░िрдЪрдп
"рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा рд╕िрд░्рдл рдЖंрдХрдб़ों рдХा рдЦेрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै, рдпрд╣ рджिрдоाрдЧ рдФрд░ рдзैрд░्рдп рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рднी рд╣ै।"
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдХेрд╡рд▓ рд╕рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдЪुрдирдиे рд╕े рдирд╣ीं рдоिрд▓рддी, рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рдоें рддीрди рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рддंрдн рд╣ोрддे рд╣ैं:
рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ (рдЬोрдЦिрдо рдк्рд░рдмंрдзрди), рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди (рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी), рдФрд░ рдордЬрдмूрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдиिрд░्рдоाрдг।
рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░ рддрдХрдиीрдХी рдпा рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рддो рд╕ीрдЦ рд▓ेрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рднाрд╡рдиाрдУं рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рд╕ंрддुрд▓िрдд рд░рдгрдиीрддि рдХी рдХрдоी рдХे рдХाрд░рдг рдиुрдХрд╕ाрди рдЙрдаा рдмैрдарддे рд╣ैं।
рдЗрд╕ рдИрдмुрдХ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै – рдЖрдкрдХो рдЗрди рддीрдиों рд╕्рддंрднों рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрдиा рддाрдХि рдЖрдк рдПрдХ рд╕ंрддुрд▓िрдд, рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рдФрд░ рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрди рд╕рдХें।
рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЖрдк рд╕ीрдЦेंрдЧे:
ЁЯФ╣ рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдХैрд╕े рдЖрдкрдХी рдкूंрдЬी рдХो рдмрдЪाрддा рд╣ै рдФрд░ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рд░िрдЯрд░्рди рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
ЁЯФ╣ рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी – рд▓ाрд▓рдЪ, рдбрд░, рдЕрдзीрд░рддा, рдФрд░ рдУрд╡рд░рдХॉрди्рдлिрдбेंрд╕ рдЬैрд╕ी рднाрд╡рдиाрдПं рдХैрд╕े рдлैрд╕рд▓ों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं।
ЁЯФ╣ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ – рдПрдХ рдРрд╕ा рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХैрд╕े рддैрдпाрд░ рдХрд░ें рдЬो рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдордЬрдмूрддी рд╕े рдЖрдЧे рдмрдв़े, рд░िрд╕्рдХ рдХो рд╕ंрддुрд▓िрдд рд░рдЦे рдФрд░ рдЖрдкрдХे рдлाрдЗрдиेंрд╢िрдпрд▓ рд▓рдХ्рд╖्рдпों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрдП।
рдЪाрд╣े рдЖрдк рдПрдХ рдирдП рдиिрд╡ेрд╢рдХ рд╣ों рдпा рдЕрдиुрднрд╡ी рдЯ्рд░ेрдбрд░ – рдпрджि рдЖрдкрдиे рдЗрди рддीрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдорд╣ाрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ाрд╕िрд▓ рдХी рд╣ै, рддो рд╕рдлрд▓рддा рдЕрдзूрд░ी рд╣ै।
рдпрд╣ рдХिрддाрдм рдЖрдкрдХे рдиिрд╡ेрд╢ рд╕рдлрд░ рдХो рдПрдХ рдирдИ рджिрд╢ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ै – рд╕्рдеाрдпिрдд्рд╡, рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХ рд╕ंрддुрд▓рди рдХी рдУрд░।
ЁЯзй рдЕрдз्рдпाрдп 1: рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдХी рдмुрдиिрдпाрджी рд╕рдордЭ
ЁЯФ╢ рдЬोрдЦिрдо рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рджुрдиिрдпा рдоें рдЬोрдЦिрдо (Risk) рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै – рдЖрдкрдХी рдЙрдо्рдоीрдж рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा। рдЬрдм рд╣рдо рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдпा рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдиिрд╡ेрд╢ рд╡िрдХрд▓्рдк рдоें рдкैрд╕ा рд▓рдЧाрддे рд╣ैं, рддो рд╣рдоें рдЙрдо्рдоीрдж рд╣ोрддी рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░ा рдкैрд╕ा рдмрдв़ेрдЧा। рд▓ेрдХिрди рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЕрд╕्рдеिрд░рддा, рдЖрд░्рдеिрдХ рдмрджрд▓ाрд╡, рдпा рдХंрдкрдиी рдХे рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рд╕े рд╣рдоाрд░े рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рдЖ рд╕рдХрддी рд╣ै – рдпрд╣ी рдЬोрдЦिрдо рд╣ै।
рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЖрдкрдиे 1 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे рдХिрд╕ी рд╢ेрдпрд░ рдоें рд▓рдЧाрдП рдФрд░ 1 рдорд╣ीрдиे рдоें рд╡рд╣ рд╢ेрдпрд░ 20% рдЧिрд░ рдЧрдпा, рддो рдЕрдм рдЖрдкрдХी рдкूंрдЬी 80,000 рд░рд╣ рдЧрдИ – рдпрд╣ рд╣ै рдиिрд╡ेрд╢ рдЬोрдЦिрдо।
ЁЯФ╢ рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдЬोрдЦिрдо рдХे рдк्рд░рдХाрд░
-
рдмाрдЬाрд░ рдЬोрдЦिрдо (Market Risk)
-
рдкूрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЧिрд░рдиे рдкрд░ рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ेрдпрд░ рднी рдЧिрд░ рдЬाрддे рд╣ैं।
-
рдХाрд░рдг: рдпुрдж्рдз, рдорд╣ाрдоाрд░ी, рдоंрджी, рдиीрддिрдЧрдд рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрджि।
-
-
рдХंрдкрдиी-рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЬोрдЦिрдо (Company Specific Risk)
-
рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдХी рдЦрд░ाрдм рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ, рдШाрдЯा рдпा рдШोрдЯाрд▓े рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдЬोрдЦिрдо।
-
-
рдЗंрдЯрд░рд╕्рдЯ рд░ेрдЯ рд░िрд╕्рдХ (Interest Rate Risk)
-
рдЬрдм рдм्рдпाрдЬ рджрд░ें рдмрдв़рддी рд╣ैं, рддो рдбेрдЯ рдФрд░ рдмॉрди्рдб рдлंрдб рдХी рд╡ैрд▓्рдпू рдЧिрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।
-
-
рдоुрдж्рд░ाрд╕्рдлीрддि рдЬोрдЦिрдо (Inflation Risk)
-
рдЕрдЧрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рд░िрдЯрд░्рди рдорд╣ंрдЧाрдИ рдХो рдирд╣ीं рд╣рд░ा рдкाрдпा, рддो рдЕрд╕рд▓ी рдоुрдиाрдлा рдШрдЯрддा рд╣ै।
-
-
рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी рд░िрд╕्рдХ (Liquidity Risk)
-
рдЬрдм рдЖрдк рдЪाрд╣ें рддрдм рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдмेрдЪ рди рдкाрдПं।
-
-
рдХрд░ेंрд╕ी рд░िрд╕्рдХ (Currency Risk)
-
рд╡िрджेрд╢ी рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдоुрдж्рд░ा рд╡िрдиिрдордп рджрд░ рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рд╕े рдиुрдХрд╕ाрди।
-
ЁЯФ╢ рдЬोрдЦिрдо рдХो рдоाрдкрдиे рдХे рддрд░ीрдХे
-
Beta (╬▓):
-
рдпрд╣ рдмрддाрддा рд╣ै рдХि рд╕्рдЯॉрдХ рдмाрдЬाрд░ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХिрддрдиा рдЕрд╕्рдеिрд░ рд╣ै।
-
╬▓ = 1 → рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЬैрд╕ा рд░िрд╕्рдХ
-
╬▓ > 1 → рдЬ्рдпाрджा рдЕрд╕्рдеिрд░
-
╬▓ < 1 → рдХрдо рдЕрд╕्рдеिрд░
-
-
Standard Deviation (SD):
-
рдХिрд╕ी рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рд░िрдЯрд░्рди рдоें рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдоाрдкрддा рд╣ै। рдЬ्рдпाрджा SD рдорддрд▓рдм рдЬ्рдпाрджा рдЬोрдЦिрдо।
-
-
Value at Risk (VaR):
-
рдпрд╣ рдмрддाрддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рдордп рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдХिрддрдиी рд╣ाрдиि рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै, рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕ंрднाрд╡рдиा рдХे рд╕ाрде।
-
ЁЯФ╢ рдЬोрдЦिрдо рдк्рд░рдмंрдзрди рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै?
-
рдиुрдХрд╕ाрди рд╕े рдмрдЪрдиा рдЬ्рдпाрджा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдмрдЬाрдп рд╕िрд░्рдл рдоुрдиाрдлे рдХे рдкीрдЫे рднाрдЧрдиे рдХे।
-
рдпрджि рдЖрдкрдиे 50% рдиुрдХрд╕ाрди рдХрд░ рд▓िрдпा, рддो рд╡ाрдкрд╕ी рдХे рд▓िрдП 100% рдХрдоाрдИ рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी।
-
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
-
₹1,00,000 → 50% рдЧिрд░ा = ₹50,000
-
₹50,000 → рд╡ाрдкрд╕ ₹1,00,000 рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП +100% рдЪाрд╣िрдП
-
ЁЯФ╢ рдЫोрдЯे рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рд▓ рд╕ुрдЭाрд╡
✅ рдХрднी рднी рд╕ाрд░ी рдкूंрдЬी рдПрдХ рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдоें рди рд▓рдЧाрдПं
✅ рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें
✅ рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣рдоेрд╢ा рдЦुрдж рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें
✅ рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рдирд╣ीं, рддрде्рдпों рд╕े рдиिрд░्рдгрдп рд▓ें
✅ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдоें рд╡िрд╡िрдзрддा (Diversification) рд░рдЦें
рд╕ाрд░ांрд╢:
рд░िрд╕्рдХ рдХो рдирдЬрд░рдЕंрджाрдЬ рдХрд░рдиा рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рднूрд▓ рд╣ै। рд░िрдЯрд░्рди рдХा рдкीрдЫा рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд░िрд╕्рдХ рдХो рд╕рдордЭрдиा рдФрд░ рд╕ंрднाрд▓рдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдпрд╣ी рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдЖрдо рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХे рдмीрдЪ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЕंрддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै।
ЁЯЫб️ рдЕрдз्рдпाрдп 2: рдкूंрдЬी рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा – Capital Protection Techniques
"рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдкрд╣рд▓ा рдиिрдпрдо рд╣ै – рдкैрд╕ा рдордд рдЧрд╡ाрдУ। рджूрд╕рд░ा рдиिрдпрдо рд╣ै – рдкрд╣рд▓ा рдиिрдпрдо рдХрднी рди рднूрд▓ो।" – рд╡ॉрд░ेрди рдмрдлे
ЁЯФ╢ рдкूंрдЬी рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХ्рдпा рд╣ै?
рдкूंрдЬी рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै – рдЖрдкрдХी рд▓рдЧाрдИ рдЧрдИ рдоूрд▓ рд░ाрд╢ि (Capital) рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рд╕े рдмрдЪाрдиा।
рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рдпे рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЖрдкрдХा рдиिрд╡ेрд╢ рдЦрддрд░े рдоें рди рдкрдб़े।
рдмрд╣ुрдд рд╕े рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдоुрдиाрдлे рдХे рд▓ाрд▓рдЪ рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рдЬोрдЦिрдо рд╡ाрд▓े рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдЕंрдд рдоें рдЕрдкрдиी рдкूंрдЬी рдЧंрд╡ा рдмैрдарддे рд╣ैं।
ЁЯФ╢ рдкूंрдЬी рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдкाрдп
1. ✅ Stop Loss рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें
-
Stop Loss рдПрдХ рдРрд╕ा рдоूрд▓्рдп рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕ рдкрд░ рдЖрдк рдЕрдкрдиा рдиुрдХрд╕ाрди рд╕ीрдоिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдСрдЯोрдоैрдЯिрдХ рд╕ेрд▓ рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं।
-
рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЖрдкрдиे рдПрдХ рд╢ेрдпрд░ ₹100 рдкрд░ рдЦрд░ीрджा рдФрд░ Stop Loss ₹90 рдкрд░ рд▓рдЧाрдпा। рдЬैрд╕े рд╣ी рдХीрдордд ₹90 рдЖрдПрдЧी, рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдмिрдХ рдЬाрдПрдЧा।
рдлाрдпрджा: рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдиिрд░्рдгрдп рдирд╣ीं рд▓ेрдиा рдкрдб़рддा рдФрд░ рдмрдб़े рдиुрдХрд╕ाрди рд╕े рдмрдЪाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै।
2. ✅ Position Sizing рдХा рдиिрдпрдо рдЕрдкрдиाрдПं
-
рдпрд╣ рддрдп рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рдПрдХ рдЯ्рд░ेрдб рдпा рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдЖрдк рдХिрддрдиी рд░ाрд╢ि рд▓рдЧाрдПं।
-
рдХрднी рднी рдкूрд░े рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХा 5%-10% рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдПрдХ рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдоें рди рд▓рдЧाрдПं।
рдлॉрд░्рдоूрд▓ा:
Position Size = рдХुрд▓ рдкूंрдЬी × рдЬोрдЦिрдо рдк्рд░рддिрд╢рдд ÷ рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕ рджूрд░ी
3. ✅ Diversification – рд╡िрд╡िрдзрддा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै
-
рд╕рднी рдкैрд╕े рдПрдХ рд╣ी рдЬрдЧрд╣ рди рд▓рдЧाрдПं – рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиा рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЬрд░ूрд░ी рдиिрдпрдо рд╣ै।
-
Equity, Debt, Gold, Mutual Fund, рдФрд░ Real Estate рдоें рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиाрдПं।
-
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें।
4. ✅ High Risk Products рд╕े рджूрд░ рд░рд╣ें
-
Penny Stocks, Futures & Options, Crypto рдЬैрд╕ी рд╣ाрдИ рд░िрд╕्рдХ рдЗрдирд╡ेрд╕्рдЯрдоेंрдЯ्рд╕ рдоें рдЫोрдЯी рдкूंрдЬी рдпा рд╕ीрдоिрдд рдЕрдиुрднрд╡ рд╡ाрд▓ों рдХो рд╕рддрд░्рдХ рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП।
5. ✅ Asset Allocation рдХी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдПं
-
рдЙрдо्рд░, рдЖрдп, рдЬोрдЦिрдо рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░ें:
-
20s-30s: 70% Equity, 20% Debt, 10% Gold
-
40s-50s: 50% Equity, 40% Debt, 10% Gold
-
60+: 30% Equity, 60% Debt, 10% Gold
-
6. ✅ Risk/Reward Ratio рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░ें
-
рд╣рд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдкрд╣рд▓े рдпрд╣ рд╕ोрдЪें – рдХिрддрдиा рдЬोрдЦिрдо рд▓े рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рд╕ंрднाрд╡िрдд рд▓ाрдн рдХिрддрдиा рд╣ै।
-
Ideal Risk/Reward Ratio = 1:2 рдпा рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ
7. ✅ Capital Preservation Funds рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиें
-
рдХुрдЫ рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдПं рдЬैрд╕े:
-
Arbitrage Funds
-
Liquid Funds
-
RBI Bonds, PPF, Post Office Saving Schemes
-
ЁЯУМ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕ुрдЭाрд╡:
рдЧрд▓рддी | рд╕рдоाрдзाрди |
---|---|
рдПрдХ рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдоें рд╕ाрд░ा рдкैрд╕ा рд▓рдЧाрдиा | рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлाрдИ рдХрд░ें |
рднाрд╡рдиाрдУं рдоें рдЖрдХрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рд╕рд╣рдиा | рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕ рд░рдЦें |
рдмिрдиा рд░िрд╕рд░्рдЪ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा | рдоूрд▓рднूрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдЬрд░ूрд░ рд▓ें |
рдХрд░्рдЬ рд▓ेрдХрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХрд░рдиा | рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдмрдЪें |
ЁЯУН рдЕंрддिрдо рд╡िрдЪाрд░:
рдкूंрдЬी рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा рдорддрд▓рдм рдЕрдкрдиे рдЖрд░्рдеिрдХ рднрд╡िрд╖्рдп рдХो рдмрдЪाрдиा।
рд▓ाрдн рддो рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЖрдПрдЧा, рд▓ेрдХिрди рдиुрдХрд╕ाрди рдПрдХ рдЭрдЯрдХे рдоें рдЖрдкрдХी рдоेрд╣рдирдд рдХो рдоिрдЯा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдЗрд╕рд▓िрдП, рдПрдХ рд╕рдордЭрджाрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рд╡рд╣ी рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиी рдкूंрдЬी рдХो рдкрд╣рд▓े рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдлिрд░ рдЙрд╕े рдмрдв़ाрдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрддा рд╣ै।
ЁЯза рдЕрдз्рдпाрдп 3: рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी
"рдмाрдЬाрд░ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЦрддрд░ा рди рдЬ्рдЮाрди рдХी рдХрдоी рд╣ै, рди рддрдХрдиीрдХ рдХी, рдмрд▓्рдХि рд╣рдоाрд░ी рдЦुрдж рдХी рднाрд╡рдиाрдПं рд╣ैं।"
ЁЯФ╢ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХ्рдпों рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै?
рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХा рдХेрд╡рд▓ 20% рд╣िрд╕्рд╕ा рддрдХрдиीрдХी рдФрд░ рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै,
рдмाрдХी 80% рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди (Psychology) рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг (Emotional Discipline) рд╕े рддрдп рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╣рд░ рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдиे рдЕрдкрдиे рдорди рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдХाрдмू рдоें рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦा рд╣ै।
ЁЯФ╢ рдоुрдЦ्рдп рднाрд╡рдиाрдПं рдЬो рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं
1. ЁЯШ▒ рдбрд░ (Fear)
-
рдХीрдордд рдЧिрд░рддे рд╣ी рдбрд░ рд╕े рдШрдмрд░ाрдХрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рдоें рдмेрдЪ рджेрдиा।
-
Correction рдХो Crash рд╕рдордЭ рд▓ेрдиा।
2. ЁЯТ╕ рд▓ाрд▓рдЪ (Greed)
-
рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рдоुрдиाрдлा рдХрдоाрдиे рдХी рдЪाрд╣ рдоें рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕ рд╣рдЯाрдиा рдпा Exit рдоें рджेрд░ी рдХрд░рдиा।
-
Multi-bagger рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рдХрдЪ्рдЪी рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдкैрд╕ा рд▓рдЧाрдиा।
3. ЁЯШ░ FOMO – Fear of Missing Out
-
рдЬрдм рдХोрдИ рд╢ेрдпрд░ рддेрдЬी рд╕े рдмрдв़рддा рд╣ै рдФрд░ рдмाрдХी рд▓ोрдЧ рдЙрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं, рддो рдбрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдоैं рдкीрдЫे рди рд░рд╣ рдЬाрдКं।
-
рдмिрдиा рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХे рдЦрд░ीрдж рд▓ेрдиा।
4. ЁЯШн рдкрдЫрддाрд╡ा (Regret)
-
"рдХाрд╢! рдоैंрдиे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЦрд░ीрдж рд▓िрдпा рд╣ोрддा..." рдпा "рдоैंрдиे рдХ्рдпों рдмेрдЪा?" рдЬैрд╕ी рднाрд╡рдиा।
-
рдпрд╣ рднाрд╡рдиा рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдиिрд░्рдгрдпों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
5. ЁЯдп Overconfidence (рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕)
-
рд▓рдЧाрддाрд░ рдлाрдпрджे рдХे рдмाрдж рдЦुрдж рдХो рдЕрдЬेрдп рд╕рдордЭрдиा।
-
рдЬ्рдпाрджा рдЬोрдЦिрдо рд▓ेрдиा।
ЁЯФ╢ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕े рдЬुрдб़ी рдЖрдо рдЧрд▓рддिрдпाँ
рднाрд╡рдиा | рдкрд░िрдгाрдо |
---|---|
рдбрд░ | рдЬрд▓्рджी Exit, рдиुрдХрд╕ाрди рдоें рдмिрдХ्рд░ी |
рд▓ाрд▓рдЪ | рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рд░िрд╕्рдХ рд▓ेрдиा |
рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ | рдЧрд▓рдд рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा, рд░िрд╕्рдХ рдЕрдирджेрдЦा рдХрд░рдиा |
рдЕрдзीрд░рддा | рдмाрд░-рдмाрд░ рдЯ्рд░ेрдб рдмрджрд▓рдиा |
ЁЯФ╢ рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдХैрд╕े рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдоें рд░рдЦें?
✅ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд░рдгрдиीрддि рдкрд╣рд▓े рд╕े рддрдп рдХрд░ें
✅ рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕ рдФрд░ рдЯाрд░рдЧेрдЯ рд╣рдоेрд╢ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ें
✅ рдЬ्рдпाрджा рд╕्рдХ्рд░ीрди рдЯाрдЗрдо рд╕े рдмрдЪें – рджिрдирднрд░ рдЪाрд░्рдЯ рди рджेрдЦें
✅ рдбाрдпрд░ी рдоें рд╣рд░ рдиिрд░्рдгрдп рдХा рд░िрдХॉрд░्рдб рд░рдЦें рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░ें
✅ рд╣рд░ рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЦुрдж рд╕े рдкूрдЫें – рдХ्рдпा рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╣ै?
ЁЯФ╢ рдорди рдХा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг: рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рдЖрджрддें
-
рдбिрд╕िрдк्рд▓िрди (рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди)
-
рд╕рдордп рдФрд░ рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं।
-
-
рдзैрд░्рдп (Patience)
-
рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдХा рдирдЬрд░िрдпा рд░рдЦрддे рд╣ैं।
-
-
рдиिрдпрдоिрдд рд╕ीрдЦрдиा (Continuous Learning)
-
рдЧрд▓рддिрдпों рд╕े рд╕ीрдЦрддे рд╣ैं, Ego рдХो рдЖрдб़े рдирд╣ीं рдЖрдиे рджेрддे।
-
-
Emotional Distance рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा
-
рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдирд╣ीं рдмрдиाрддे, рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдЖрдзाрд░िрдд рдлैрд╕рд▓े рд▓ेрддे рд╣ैं।
-
ЁЯФ╢ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдкрд░िрд╕्рдеिрддि | рдЧрд▓рдд рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा | рд╕рд╣ी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा |
---|---|---|
рд╢ेрдпрд░ 10% рдЧिрд░ा | рдШрдмрд░ाрдХрд░ рдмेрдЪ рджेрдиा | рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░ें, рдлिрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ें |
рджोрд╕्рддों рдиे рдЦрд░ीрджा | FOMO рд╕े рдЦрд░ीрджрдиा | рдЦुрдж рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें |
рд▓рдЧाрддाрд░ рдоुрдиाрдлा | Overtrade рдХрд░рдиा | рд░рдгрдиीрддि рдкрд░ рдЯिрдХे рд░рд╣ें |
ЁЯУМ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдЕрд╕рд▓ी рд▓рдб़ाрдИ рдкैрд╕े рд╕े рдирд╣ीं, рдЕрдкрдиे рдорди рд╕े рд╣ोрддी рд╣ै।"
рдпрджि рдЖрдк рдЕрдкрдиे рд▓ाрд▓рдЪ, рдбрд░, рдФрд░ рдЕрдзीрд░рддा рдкрд░ рдХाрдмू рдкा рд╕рдХрддे рд╣ैं, рддो рдЖрдк рдХिрд╕ी рднी рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं – рдЪाрд╣े рд╡ो рдоंрджी рд╣ो рдпा рддेрдЬी।
ЁЯза рдЕрдз्рдпाрдп 4: рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдиाрдо рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा
"рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдкैрд╕ा рдХрдоाрдиे рдХे рджो рд░ाрд╕्рддे рд╣ैं – рдиिрд╡ेрд╢ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ। рджोрдиों рдХा рд░ाрд╕्рддा рдЕрд▓рдЧ рд╣ै, рдФрд░ рд╕ोрдЪ рднी।"
ЁЯФ╖ рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investor) рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░ (Trader) – рдоूрд▓ рдЕंрддрд░
рдкрд╣рд▓ू | рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investor) | рдЯ्рд░ेрдбрд░ (Trader) |
---|---|---|
рд╕ोрдЪ | рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ (Long-Term) | рд▓рдШुрдХाрд▓िрдХ (Short-Term) |
рд╕рдордпाрд╡рдзि | рдорд╣ीрдиों рд╕े рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ | рдоिрдирдЯों рд╕े рдХुрдЫ рджिрдиों рддрдХ |
рд▓рдХ्рд╖्рдп | рд╕ंрдкрдд्рддि рдиिрд░्рдоाрдг | рддेрдЬ़ рд▓ाрдн |
рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг | рдзैрд░्рдп рдФрд░ рд╕ंрдпрдо | рддेрдЬ़ рдиिрд░्рдгрдп рдХ्рд╖рдорддा |
рдЙрдкрдХрд░рдг | рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ | рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ |
рд░िрд╕्рдХ рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ | рдордз्рдпрдо | рдЕрдзिрдХ (High Risk-High Reward) |
ЁЯФ╖ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा
-
рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдХी рд╕ोрдЪ:
-
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЕрд╕्рдеिрд░рддा рдХो рдирдЬ़рд░рдЕंрджाрдЬ़ рдХрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рдЧ्рд░ोрде рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрддे рд╣ैं।
-
-
рдмिрдЬрдиेрд╕ рдУрдирд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╕ोрдЪ:
-
рд╡े рд╢ेрдпрд░ рдХो рдХंрдкрдиी рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдоाрдирддे рд╣ैं, рд╕िрд░्рдл рдХीрдордд рдирд╣ीं।
-
-
Compound Interest рдХी рд╢рдХ्рддि рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕:
-
рдиिрд╡ेрд╢рдХ SIP, рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो, рдФрд░ Asset Allocation рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕्рдеाрдпी рд░рдгрдиीрддि рдЕрдкрдиाрддे рд╣ैं।
-
-
рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдз्рдпाрди:
-
рдЧिрд░рддे рдмाрдЬाрд░ рдХो "рдбिрд╕्рдХाрдЙंрдЯ рдоें рдЦрд░ीрджाрд░ी" рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдоाрдирддे рд╣ैं।
-
ЁЯФ╖ рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा
-
рддेрдЬ़ рдЧрддि рд╕े рдиिрд░्рдгрдп:
-
рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХे рдоूрд╡рдоेंрдЯ्рд╕ рдХो рдкрдХрдб़рдХрд░ рдЬрд▓्рджी рд▓ाрдн рдХрдоाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै।
-
-
рднाрд╡рдиाрдУं рдкрд░ рд╕рдЦ्рдд рдиिрдпंрдд्рд░рдг:
-
рдбрд░, рд▓ाрд▓рдЪ, рдФрд░ рдЙрдо्рдоीрдж рдХो рдХिрдиाрд░े рд░рдЦрдХрд░ рдХेрд╡рд▓ рдбेрдЯा рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрддा рд╣ै।
-
-
Risk/Reward Ratio рдкрд░ рдиिрд░्рдгрдп:
-
рд╣рд░ рдЯ्рд░ेрдб рдоें рд▓ॉрдЬिрдХ, рд╕ेрдЯрдЕрдк, рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо рд╕ीрдоा рд╣ोрддी рд╣ै।
-
-
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдк्рд▓ाрди:
-
рдЯ्рд░ेрдбрд░ рд╣рд░ рдПंрдЯ्рд░ी рдФрд░ рдПрдЧ्рдЬ़िрдЯ рдХे рд▓िрдП рдкूрд░्рд╡ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдк्рд▓ाрди рдкрд░ рдЪрд▓рддा рд╣ै।
-
ЁЯФ╖ рджोрдиों рднूрдоिрдХाрдУं рдоें рдХ्рдпा рд╕рдоाрдирддाрдПं рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП?
✅ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди (Discipline)
✅ рдкैрд╕े рдХा рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ (Money Management)
✅ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╕ंрддुрд▓рди
✅ рд╕ीрдЦрдиे рдХी рд▓рд▓рдХ рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг
ЁЯФ╖ рдЖрдк рдХौрди рд╣ैं – рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдпा рдЯ्рд░ेрдбрд░?
рдЦुрдж рд╕े рдкूрдЫें:
-
рдХ्рдпा рдЖрдк рдШंрдЯों рдЪाрд░्рдЯ рджेрдЦрдиे рдоें рд╕рд╣рдЬ рд╣ैं? → рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
-
рдХ्рдпा рдЖрдк рд░ोрдЬ़ рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╣рд▓рдЪрд▓ рд╕े рдШрдмрд░ाрддे рд╣ैं? → рдиिрд╡ेрд╢ рдмेрд╣рддрд░
-
рдХ्рдпा рдЖрдк рд░िрд╕्рдХ рдЬрд▓्рджी рд▓ेрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдпा рдзीрд░े-рдзीрд░े рдмрдв़ाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं?
➡️ рдЙрдд्рддрд░ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рд░рдгрдиीрддि рддрдп рдХрд░ें। рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рднूрд▓ рд╣ै – рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╕ोрдЪрдХрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा рдпा рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рддрд░рд╣ рд╕ोрдЪрдХрд░ рдЯ्рд░ेрдб рдХрд░рдиा।
ЁЯУМ рдЯिрдк्рд╕: рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рджोрдиों рдХे рд▓िрдП
рдЯिрдк्рд╕ | рдиिрд╡ेрд╢рдХ | рдЯ्рд░ेрдбрд░ |
---|---|---|
рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдПं | рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЖрдзाрд░िрдд рдиिрд╡ेрд╢ | рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╕ेрдЯрдЕрдк |
рд▓ॉрд╕ рд╕ीрдоिрдд рдХрд░ें | Diversification | рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп |
рд╕ीрдЦрддे рд░рд╣ें | рдХंрдкрдиिрдпों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди | рдЪाрд░्рдЯ्рд╕ рдФрд░ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдПрдХ्рд╢рди |
рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рджूрд░ рд░рд╣ें | рдбрд░ рд╕े рдирд╣ीं рдмेрдЪें | рд▓ाрд▓рдЪ рд╕े рдирд╣ीं рдЦрд░ीрджें |
ЁЯУЭ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рджोрдиों рд╕рдлрд▓ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं – рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░। рдлрд░्рдХ рдЗрд╕ рдмाрдд рдоें рд╣ै рдХि рдХौрди рдЕрдкрдиी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдФрд░ рд░рдгрдиीрддि рдХो рд╕рд╣ी рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░ рдЪрд▓ा।"
рдЖрдк рдЪाрд╣े рдЬो рднी рд░ाрд╕्рддा рдЪुрдиें – рджिрдоाрдЧ рдаंрдбा, рд░рдгрдиीрддि рдкрдХ्рдХी, рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
ЁЯУК рдЕрдз्рдпाрдп 5: рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрди
"рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╡ैрд╕ा рд╣ी рд╣ै рдЬैрд╕े рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рдЗрдоाрд░рдд рдХी рдиींрд╡ – рд╕ंрддुрд▓िрдд, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЯिрдХाрдК।"
ЁЯФ╖ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै – рдЖрдкрдХे рд╕рднी рдиिрд╡ेрд╢ों рдХा рд╕ंрдпोрдЬрди, рдЬैрд╕े рдХि:
-
рд╢ेрдпрд░ (Stocks)
-
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб्рд╕ (Mutual Funds)
-
рдбेрдЯ рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ्рд╕ (Bonds, FD, PPF рдЖрджि)
-
рдЧोрд▓्рдб, рд░िрдпрд▓ рдПрд╕्рдЯेрдЯ, рдФрд░ ETF рдЖрджि
рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫा рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╕ंрддुрд▓рди (Balance), рд╡िрд╡िрдзрддा (Diversification) рдФрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп (Goals) рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
ЁЯФ╖ рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं
✅ рд╡िрд╡िрдзрддा: рдЬोрдЦिрдо рдХрдо рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдиिрд╡ेрд╢।
✅ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХेंрдж्рд░िрдд: рд╣рд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдПрдХ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ो (рд╢ाрджी, рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ, рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдкрдв़ाрдИ)।
✅ рдЬोрдЦिрдо-рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░: рдЙрдо्рд░ рдФрд░ рдЖрдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░िрд╕्рдХ рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ рддрдп рдХрд░рдиा।
✅ рд╕рдордпाрд╡рдзि: рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ, рдордз्рдпрдХाрд▓िрдХ рдФрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рд╕ंрддुрд▓рди।
✅ рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी: рдХुрдЫ рдиिрд╡ेрд╢ рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдирдХрдж рдоें рдмрджрд▓े рдЬा рд╕рдХें।
ЁЯФ╖ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдиिрд░्рдоाрдг рдХे 6 рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЪрд░рдг
1️⃣ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░рдг (Set Your Goals)
-
рдХ्рдпा рдЖрдк рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ рдХे рд▓िрдП рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं рдпा рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХे рд▓िрдП?
-
рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЬिрддрдиा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрдЧा, рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдЙрддрдиा рдмेрд╣рддрд░ рдмрдиेрдЧा।
2️⃣ рдЬोрдЦिрдо рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ рддрдп рдХрд░ें (Risk Profiling)
-
рдЙрдЪ्рдЪ рдЬोрдЦिрдо рд╕рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдпुрд╡ा рдЕрдзिрдХ рдЗрдХ्рд╡िрдЯी рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
-
рдЙрдо्рд░ рдмрдв़рдиे рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд (Debt-oriented) рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиें।
3️⃣ рд╕рд╣ी рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдХा рдЪрдпрди (Asset Allocation)
-
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
-
рдпुрд╡ा рдиिрд╡ेрд╢рдХ: 70% Equity, 20% Debt, 10% Gold
-
рд░िрдЯाрдпрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े: 30% Equity, 60% Debt, 10% Gold
-
4️⃣ рд╡िрд╡िрдзрддा рдмрдиाрдПं (Diversification)
-
рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╢ेрдпрд░ рдпा рдлंрдб рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рди рд░рд╣ें।
-
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें।
-
Equity рдХे рд╕ाрде Debt рдФрд░ Gold рднी рд░рдЦें।
5️⃣ рдиिрдпрдоिрдд рд╕рдоीрдХ्рд╖ा (Periodic Review & Rebalancing)
-
рд╣рд░ 6–12 рдорд╣ीрдиे рдоें рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХो рд░िрд╡्рдпू рдХрд░ें।
-
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдмрджрд▓рдиे рдкрд░ Rebalancing рдХрд░ें (рдЬैрд╕े Equity рдмрдв़ рдЧрдпा рд╣ो рддो рдеोрдб़ा рдмेрдЪрдХрд░ Debt рдмрдв़ाрдиा)।
6️⃣ рдХрд░ (Taxation) рдФрд░ рдорд╣ंрдЧाрдИ рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦें
-
Long-Term рдФрд░ Short-Term Capital Gain Tax рдХो рд╕рдордЭें।
-
Inflation рдХो рд╣рд░ाрдиे рд╡ाрд▓े рдПрд╕ेрдЯ рдХो рд╡рд░ीрдпрддा рджें।
ЁЯФ╖ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг (Case Study Format)
ЁЯУБ рдЙрджाрд╣рд░рдг 1: 30 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдиिрд╡ेрд╢рдХ (рд▓рдХ्рд╖्рдп: 15 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдШрд░ рдЦрд░ीрджрдиा)
рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ | рдк्рд░рддिрд╢рдд | рд╕ाрдзрди |
---|---|---|
рдЗрдХ्рд╡िрдЯी | 60% | рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯ рд╕्рдЯॉрдХ्рд╕, ELSS, Index Funds |
рдбेрдЯ | 30% | PPF, NPS, Debt Funds |
рдЧोрд▓्рдб | 10% | рдЧोрд▓्рдб ETF, Digital Gold |
ЁЯУМ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕ुрдЭाрд╡
рдЧрд▓рддी | рд╕рдоाрдзाрди |
---|---|
рд╕ाрд░ा рдкैрд╕ा рдПрдХ рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдоें | рд╡िрд╡िрдзрддा рдмрдиाрдПं |
рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рди рдХрд░рдиा | рд╣рд░ 6 рдорд╣ीрдиे рдоें рд░िрд╡्рдпू |
рд╕िрд░्рдл Equity рдоें рдиिрд╡ेрд╢ | Asset Allocation рдХрд░ें |
рдмिрдиा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиिрд╡ेрд╢ | рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ें |
ЁЯУЛ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ рдПрдХ рдХрд▓ा рд╣ै – рдЬрд╣ाँ рдЖрдк рдЕрдкрдиे рд╕рдкрдиों рдХो рдПрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рджेрддे рд╣ैं।"
рдпрджि рдЖрдкрдиे рдЕрдкрдиा рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े рдмрдиाрдпा рд╣ै, рддो рдмाрдЬाрд░ рдХे рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рднी рдЖрдкрдХो рдкрд░ेрд╢ाрди рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे।
рдЖрдкрдХा рдкैрд╕ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рддрд░ीрдХे рд╕े, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░ूрдк рд╕े, рдФрд░ рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдмрдв़ेрдЧा।
ЁЯОп рдЕрдз्рдпाрдп 6: рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдФрд░ рд╕рдордп рд╕ीрдоा рддрдп рдХрд░рдиा
"рдЬिрд╕ рдиाрд╡ рдХो рдкрддा рд╣ी рдирд╣ीं рдХि рдЬाрдиा рдХрд╣ां рд╣ै, рд╡ो рдХिрд╕ी рднी рджिрд╢ा рдоें рднрдЯрдХ рд╕рдХрддी рд╣ै।"
ЁЯФ╖ рдиिрд╡ेрд╢ рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдп рдХрд░рдиा рдХ्рдпों рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै?
рдЕрдзिрдХрддрд░ рд▓ोрдЧ рдиिрд╡ेрд╢ рддो рдХрд░рддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдХिрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рд╣ोрддा।
рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╡िрдд्рддीрдп рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ैं, рддो:
-
рд╕рд╣ी рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ाрдзрди рдЪुрдирдиा рдЖрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै
-
рд╕рд╣ी рдЕрд╡рдзि рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै
-
рдЬोрдЦिрдо рдХो рдмेрд╣рддрд░ рддрд░ीрдХे рд╕े рд╕ंрднाрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै
-
рдоाрдирд╕िрдХ рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै
ЁЯФ╖ рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХ्рдпा рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं?
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп | рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╕рдордпाрд╡рдзि |
---|---|
рдЖрдкाрддрдХाрд▓ीрди рдиिрдзि | 6 рдорд╣ीрдиे – 1 рд╕ाрд▓ |
рдХाрд░ рдпा рдоोрдмाрдЗрд▓ рдЦрд░ीрджрдиा | 1–3 рд╕ाрд▓ |
рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдкрдв़ाрдИ | 5–10 рд╕ाрд▓ |
рдШрд░ рдЦрд░ीрджрдиा | 7–15 рд╕ाрд▓ |
рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ | 20+ рд╕ाрд▓ |
ЁЯФ╖ SMART Goal рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
S.M.A.R.T. рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै:
рддрдд्рд╡ | рдЕрд░्рде | рдЙрджाрд╣рд░рдг |
---|---|---|
S – Specific | рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ो | "рдмрдЪ्рдЪे рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХे рд▓िрдП ₹10 рд▓ाрдЦ" |
M – Measurable | рдоाрдкрдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ो | "10 рд╕ाрд▓ рдоें ₹10 рд▓ाрдЦ" |
A – Achievable | рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдоें рд╕ंрднрд╡ рд╣ो | рдоाрд╕िрдХ SIP ₹5000 |
R – Relevant | рдЬрд░ूрд░ी рдФрд░ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ो | рдмрдЪ्рдЪे рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдЬीрд╡рди рдХा рдЕрд╣рдо рд╣िрд╕्рд╕ा |
T – Time-bound | рд╕рдордп рд╕ीрдоा рддрдп рд╣ो | 10 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдкूрд░ी рд░ाрд╢ि рдЬрдоा рдХрд░рдиी рд╣ै |
ЁЯФ╖ рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рд╕рдордпाрд╡рдзि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмांрдЯрдиा
1️⃣ рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдп (0-3 рд╕ाрд▓)
рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдпाрдд्рд░ा, рдХाрд░, рдоोрдмाрдЗрд▓
рд╕ुрдЭाрд╡:
-
рд▓िрдХ्рд╡िрдб рдлंрдб
-
Fixed Deposit
-
Arbitrage Fund
2️⃣ рдордз्рдпрдордХाрд▓िрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдп (3-7 рд╕ाрд▓)
рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╕्рдХूрд▓िंрдЧ, рдШрд░ рдХी рдбाрдЙрди рдкेрдоेंрдЯ
рд╕ुрдЭाрд╡:
-
Hybrid Funds (Balanced Advantage Funds)
-
Debt + Equity рдХा рд╕ंрдпोрдЬрди
-
Recurring Deposit
3️⃣ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдп (7+ рд╕ाрд▓)
рдЙрджाрд╣рд░рдг: рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ, рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╣ाрдпрд░ рдПрдЬुрдХेрд╢рди, рдШрд░
рд╕ुрдЭाрд╡:
-
Equity Mutual Funds
-
Direct Stocks
-
PPF, NPS, SIP
ЁЯФ╖ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЖрдзाрд░िрдд рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рдпोрдЬрдиा рдХैрд╕े рдмрдиाрдПं?
-
✍️ рд▓рдХ्рд╖्рдп рд▓िрдЦें – рдХिрддрдиा рдкैрд╕ा, рдХрдм рддрдХ рдЪाрд╣िрдП
-
ЁЯТб рдоौрдЬूрджा рдмрдЪрдд рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рджेрдЦें
-
ЁЯУИ SIP рдпा рдПрдХрдоुрд╢्рдд рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдк्рд▓ाрди рдмрдиाрдПं
-
ЁЯУК рд░िрдЯрд░्рди рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рддрдп рдХрд░ें (Equity = 10–12%, Debt = 6–8%)
-
ЁЯФБ рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░ें рдФрд░ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХрд░ें
ЁЯФ╖ рдЙрджाрд╣рд░рдг: рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЖрдзाрд░िрдд SIP рдпोрдЬрдиा
рд▓рдХ्рд╖्рдп: 10 рд╡рд░्рд╖ों рдоें ₹15 рд▓ाрдЦ
рдоाрди рд▓ें рд░िрдЯрд░्рди: 12% рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖
SIP рдХी рд░ाрд╢ि: ₹6,500 рдк्рд░рддि рдоाрд╣ рд▓рдЧрднрдЧ
(рдпाрдиी, рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे ₹6,500 SIP рдХрд░рдиे рдкрд░ 10 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдХрд░ीрдм ₹15 рд▓ाрдЦ рдЬрдоा рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं)
ЁЯУМ рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ:
рдЧрд▓рддी | рд╕рдоाрдзाрди |
---|---|
рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдп рди рдХрд░рдиा | SMART Goal рдмрдиाрдПं |
рд╕рдордпाрд╡рдзि рдХा рдз्рдпाрди рди рд░рдЦрдиा | рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдордпाрдиुрд╕ाрд░ рдЪुрдиें |
рдЬрд░ूрд░рдд рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд░िрд╕्рдХ рд▓ेрдиा | рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░िрд╕्рдХ рддрдп рдХрд░ें |
рдмाрд░-рдмाрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдмрджрд▓рдиा | рдзैрд░्рдп рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд░рдЦें |
ЁЯУЛ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХे рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдХोрдИ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдирд╣ीं рд╣ै, рддो рдЖрдк рд╕рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рдирд╣ीं рдмрдв़ рд░рд╣े।"
рдиिрд╡ेрд╢ рддрднी рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ै рдЬрдм рд╡рд╣ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░े – рдЪाрд╣े рд╡ो рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдкрдв़ाрдИ рд╣ो, рдПрдХ рдЕрдкрдиा рдШрд░ рд╣ो рдпा рд╕рдо्рдоाрдирдЬрдирдХ рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ।
рддो рдЖрдЬ рд╣ी рдЕрдкрдиे рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдп рдХрд░ें, рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдаोрд╕ рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдПं।
⚖️ рдЕрдз्рдпाрдп 7: рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рдХा рд╕ंрддुрд▓рди
"рдЕрдкрдиे рд╕рднी рдЕंрдбों рдХो рдПрдХ рд╣ी рдЯोрдХрд░ी рдоें рдордд рд░рдЦो – рд▓ेрдХिрди рд╕рднी рдЯोрдХрд░िрдпाँ рднी рдЦाрд▓ी рдордд рдЫोрдб़ो।"
ЁЯФ╖ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдХ्рдпा рд╣ै?
Diversification рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै – рдЕрдкрдиे рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕, рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдмांрдЯрдиा, рддाрдХि рдЕрдЧрд░ рдПрдХ рдиिрд╡ेрд╢ рдЕрд╕рдлрд▓ рд╣ो рдЬाрдП, рддो рдмाрдХी рдЙрд╕े рд╕ंрддुрд▓िрдд рдХрд░ рд╕рдХें।
ЁЯФ╖ рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рдХ्рдпा рд╣ै?
Concentration рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै – рдПрдХ рдпा рдХुрдЫ рдЧिрдиे-рдЪुрдиे рдиिрд╡ेрд╢ों рдоें рдЬ्рдпाрджा рд░ाрд╢ि рд▓рдЧाрдиा, рддाрдХि рдЬрдм рд╡े рдЕрдЪ्рдЫा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░ें рддो рд░िрдЯрд░्рди рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдоिрд▓े।
ЁЯФ╖ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдХे рдлाрдпрджे
✅ рдЬोрдЦिрдо рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै
✅ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЕрд╕्рдеिрд░рддा рдХा рдЕрд╕рд░ рдХрдо рдкрдб़рддा рд╣ै
✅ рдоंрджी рдХे рд╕рдордп рдХुрдЫ рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं
✅ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рдоें рд╕्рдеिрд░ рд░िрдЯрд░्рди
ЁЯФ╖ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдХे рдиुрдХрд╕ाрди
❌ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рд╕े рд░िрдЯрд░्рди рдШрдЯ рд╕рдХрддा рд╣ै
❌ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдкрд░ рдирдЬ़рд░ рд░рдЦрдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै
❌ рдЫोрдЯे рд▓ाрдн рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рдмँрдЯ рдЬाрддे рд╣ैं
ЁЯФ╖ рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рдХे рдлाрдпрджे
✅ рд░िрдЯрд░्рди рдмрд╣ुрдд рддेрдЬ़ी рд╕े рдмрдв़ рд╕рдХрддे рд╣ैं
✅ рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ेрдпрд░ рдпा рдлंрдб рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╕े рдХрдоाрдИ рдЕрдзिрдХ
✅ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╕िंрдкрд▓ рд░рд╣рддा рд╣ै
ЁЯФ╖ рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рдХे рдиुрдХрд╕ाрди
❌ рдПрдХ рдЧрд▓рдд рдиिрд░्рдгрдп рдкूрд░ी рдкूंрдЬी рдХो рдбुрдмा рд╕рдХрддा рд╣ै
❌ рдЬोрдЦिрдо рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै
❌ рдоाрдирд╕िрдХ рджрдмाрд╡ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै
ЁЯФ╖ рд╕рд╣ी рд╕ंрддुрд▓рди рдХ्рдпा рд╣ै?
рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╡ैрд▓्рдпू | рдЖрджрд░्рд╢ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди |
---|---|
₹10,000 – ₹1 рд▓ाрдЦ | 3–5 рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ाрдзрди |
₹1 рд▓ाрдЦ – ₹10 рд▓ाрдЦ | 5–8 рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ाрдзрди |
₹10 рд▓ाрдЦ + | 8–15 рддрдХ (рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоिрд▓ाрдХрд░) |
ЁЯФ╖ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдХैрд╕े рдХрд░ें?
-
Asset Diversification
-
Equity, Debt, Gold, Real Estate, Cash
-
-
Sector Diversification
-
рдмैंрдХिंрдЧ, IT, рдлाрд░्рдоा, FMCG, рдСрдЯो рдЖрджि
-
-
Geographic Diversification
-
рднाрд░рдд рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓ рдлंрдб्рд╕ (US, Emerging Markets)
-
-
Instrument Diversification
-
Direct Stocks, Mutual Funds, Bonds, ETFs
-
ЁЯФ╖ рдЙрджाрд╣рд░рдг
рдЧрд▓рдд рддрд░ीрдХा:
-
₹5 рд▓ाрдЦ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдХंрдкрдиी (рдЬैрд╕े Adani рдпा Paytm) рдоें рд▓рдЧाрдиा।
рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХा:
-
₹5 рд▓ाрдЦ рдХो 3-4 рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ेрдпрд░, 1-2 рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ 1 рдЧोрд▓्рдб ETF рдоें рдмांрдЯрдиा।
ЁЯУМ рд╕ुрдЭाрд╡: рд╕ंрддुрд▓рди рдХैрд╕े рдмрдиाрдП рд░рдЦें
рд╕्рдеिрддि | рд╕рдоाрдзाрди |
---|---|
рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди | рдХेрд╡рд▓ 8–10 рдЕрдЪ्рдЫे рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ рдз्рдпाрди рджें |
рдПрдХ рд╣ी рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдоें рдЬ्рдпाрджा рдиिрд╡ेрд╢ | рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдЪुрдиें |
рдПрдХ рд╣ी рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ | Equity рдХे рд╕ाрде Debt рдФрд░ Gold рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ें |
рдмाрд░-рдмाрд░ рдмрджрд▓рдиा | рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╕्рдеिрд░ рд░рдЦें, рдкрд░ рд╕ाрд▓ рдоें 1 рдмाрд░ рд░िрд╡्рдпू рдХрд░ें |
ЁЯУЛ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдмрдЪाрд╡ рдХी рд░рдгрдиीрддि рд╣ै, рдФрд░ рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рд╣рдорд▓े рдХी – рд╕рдордЭрджाрд░ी рдЗрди рджोрдиों рдХा рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиाрдиे рдоें рд╣ै।"
рдпрджि рдЖрдк рдЬोрдЦिрдо рдХो рд╕ंрддुрд▓िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕्рдеिрд░ рдФрд░ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рдХा рд▓ाрдн рдкाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рддो рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдбाрдпрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХंрд╕ंрдЯ्рд░ेрд╢рди рдЖрдкрдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХी рдХुंрдЬी рд╣ै।
ЁЯза рдЕрдз्рдпाрдп 8:Behavioral Finance рдХी рднूрдоिрдХा – рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдЕрд╕рд░
"рд▓ोрдЧ рдкैрд╕े рдирд╣ीं рдЧंрд╡ाрддे рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдЬाрдирддे, рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рд▓िрдП рдЧंрд╡ाрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рднाрд╡рдиाрдУं рдХे рдЖрдЧे рд╣ाрд░ рдоाрди рд▓ेрддे рд╣ैं।"
ЁЯФ╖ Behavioral Finance рдХ्рдпा рд╣ै?
Behavioral Finance рдПрдХ рдРрд╕ी рд╢ाрдЦा рд╣ै рдЬो рдпрд╣ рд╕рдордЭाрддी рд╣ै рдХि рдХैрд╕े рднाрд╡рдиाрдПं, рдкूрд░्рд╡ाрдЧ्рд░рд╣ (biases) рдФрд░ рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░рдХ рдиिрд╡ेрд╢ рдиिрд░्рдгрдпों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдпाрдиी – рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдЕрдХ्рд╕рд░ рддрд░्рдХ рд╕े рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдбрд░, рд▓ाрд▓рдЪ, рдФрд░ рдЖрд╢ंрдХा рд╕े рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрддे рд╣ैं।
ЁЯФН рдЖрдо рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी 7 рдоाрдирд╕िрдХ рдЧрд▓рддिрдпां (Biases)
1. Confirmation Bias
рд▓ोрдЧ рд╡рд╣ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЦोрдЬрддे рд╣ैं рдЬो рдЙрдирдХी рд╕ोрдЪ рдХो рд╕рд╣ी рд╕ाрдмिрдд рдХрд░े, рднрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рдкूрд░ी рди рд╣ो।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: "рдпрд╣ рд╢ेрдпрд░ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै" – рдлिрд░ рд╕िрд░्рдл рд╡рд╣ी рдЖрд░्рдЯिрдХрд▓्рд╕ рдкрдв़рдиा рдЬो рдЙрд╕े рдмрдв़िрдпा рдмрддाрдПं।
2. Loss Aversion
рд▓ोрдЧ рдиुрдХрд╕ाрди рдХो рдЬ्рдпाрджा рдЧंрднीрд░ рдоाрдирддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рд╡рд╣ी рд▓ाрдн рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрддрдиी рдЦुрд╢ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: ₹1,000 рдХा рдиुрдХрд╕ाрди рдмрд╣ुрдд рдмुрд░ा рд▓рдЧेрдЧा, рд▓ेрдХिрди ₹1,000 рдХा рдлाрдпрджा рд╕ाрдоाрди्рдп рд▓рдЧेрдЧा।
3. Overconfidence Bias
рдмрд╣ुрдд рд╕े рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдЕрдкрдиी рд╕рдордЭ рдХो рд╣рдж рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдоाрдирддे рд╣ैं।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: "рдоैंрдиे рдкिрдЫрд▓ी рдмाрд░ рд╕рд╣ी рдкрдХрдб़ा рдеा, рдЕрдм рдпे рд╢ेрдпрд░ рднी рдЬ़рд░ूрд░ рдЪрд▓ेрдЧा।"
4. Herd Mentality
рд▓ोрдЧ рд╡ो рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рд╕рдм рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ोрддे рд╣ैं, рдмिрдиा рдЦुрдж рдЬांрдЪे।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: IPO рдоें рднीрдб़ рджेрдЦ рдХрд░ рддुрд░ंрдд рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рджेрдиा।
5. Anchoring Bias
рдкрд╣рд▓ी рдХीрдордд рдпा рдЬाрдирдХाрд░ी рдХो рджिрдоाрдЧ рдоें рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдмैрдаा рд▓ेрдиा।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЕрдЧрд░ рдХिрд╕ी рд╢ेрдпрд░ рдХो ₹100 рдоें рджेрдЦा рдеा, рддो ₹120 рдкрд░ рднी рд╡рд╣ рдорд╣ंрдЧा рд▓рдЧेрдЧा, рднрд▓े рд╣ी рдЙрд╕рдХा рдоूрд▓्рдп рдЕрдм ₹150 рд╕рд╣ी рд╣ो।
6. Recency Bias
рд╣ाрд▓ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рджेрдиा।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЕрдЧрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЕрднी рдЧिрд░ा рд╣ै, рддो рд▓рдЧेрдЧा рдХि рдЕрдм рд╣рдоेрд╢ा рдЧिрд░ेрдЧा।
7. Fear of Missing Out (FOMO)
рд▓ोрдЧ рдбрд░рддे рд╣ैं рдХि рдХрд╣ीं рд╡рд╣ рдоौрдХे рд╕े рдЪूрдХ рди рдЬाрдПं।
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг: "рд╕рднी рдЗрд╕ рд╢ेрдпрд░ рдоें рдХрдоा рд░рд╣े рд╣ैं, рдоुрдЭे рднी рдЦрд░ीрдж рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдП।"
ЁЯЫа️ Behavioral Finance рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рдЙрдкाрдп
рд╕рдорд╕्рдпा | рд╕рдоाрдзाрди |
---|---|
рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдлैрд╕рд▓े | рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдаंрдбे рджिрдоाрдЧ рд╕े рд╕ोрдЪें, рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдПं |
рднीрдб़ рдХे рдкीрдЫे рднाрдЧрдиा | рдЕрдкрдиे рд░िрд╕рд░्рдЪ рдкрд░ рднрд░ोрд╕ा рдХрд░ें |
рдШाрдЯे рд╕े рдбрд░ | рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рд╕ोрдЪें, рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣ैं |
рдмाрд░-рдмाрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдЪेрдХ рдХрд░рдиा | рд╣рдл्рддे рдпा рдорд╣ीрдиे рдоें рдПрдХ рдмाрд░ рд╣ी рд░िрд╡्рдпू рдХрд░ें |
ЁЯУШ Case Study:
2018 рдоें рдПрдХ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдиे Yes Bank рдХे рд╢ेрдпрд░ рдЧिрд░рдиे рдкрд░ рдбрд░рдХрд░ рд╕рдм рдмेрдЪ рджिрдП।
2020 рдоें рд╡рд╣ी рдиिрд╡ेрд╢рдХ Reliance рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рд╕े рдЪूрдХ рдЧрдпा рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕े рдбрд░ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдоाрд░्рдХेрдЯ рдлिрд░ рдЧिрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।
рднाрд╡рдиाрдУं рдиे рджोрдиों рдмाрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рдХрд░рд╡ा рджिрдпा।
ЁЯУЛ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"Behavioral Finance рд╣рдоें рдпे рд╕िрдЦाрддा рд╣ै рдХि рдЕрд╕рд▓ी рджुрд╢्рдорди рдмाрдЬाрд░ рдирд╣ीं, рд╣рдоाрд░ा рдЦुрдж рдХा рдорди рд╣ै।"
рдпрджि рдЖрдк рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рддो рднाрд╡рдиाрдУं рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рдиिрд░्рдгрдп рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд╕рдмрд╕े рдЬрд░ूрд░ी рд╣ैं।
ЁЯУК рдЕрдз्рдпाрдп 9: рд░िрдЯрд░्рди рдмрдиाрдо рд░िрд╕्рдХ – рдХैрд╕े рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиाрдПं?
"рдЬ्рдпाрджा рд░िрдЯрд░्рди рдХी рдЪाрд╣ рдоें рдЬ्рдпाрджा рд░िрд╕्рдХ рд▓ेрдиा рдмुрдж्рдзिрдоाрдиी рдирд╣ीं, рдпोрдЬрдиा рдХे рдмिрдиा рдЬुрдЖ рд╣ै।"
рд╣рд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХा рд╕рдкрдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рдЕрдзिрдХрддрдо рд░िрдЯрд░्рди рдоिрд▓े। рд▓ेрдХिрди рдХोрдИ рднी рд░िрдЯрд░्рди рд░िрд╕्рдХ (рдЬोрдЦिрдо) рдХे рдмिрдиा рдирд╣ीं рдЖрддा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиा рдмेрд╣рдж рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि:
✅ рдЙрдЪ्рдЪ рд░िрдЯрд░्рди = рдЙрдЪ्рдЪ рдЬोрдЦिрдо (High Risk = High Return)
✅ рди्рдпूрдирддрдо рд░िрд╕्рдХ = рдХрдо рд░िрдЯрд░्рди (Low Risk = Low Return)
рддो рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдарддा рд╣ै – "рдХрд╣ाँ рдФрд░ рдХिрддрдиा рдмैрд▓ेंрд╕ рдХिрдпा рдЬाрдП?"
ЁЯФН рд░िрдЯрд░्рди рдФрд░ рд░िрд╕्рдХ рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे 3 рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзांрдд:
1️⃣ рд░िрд╕्рдХ рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ рдЬाрдиिрдП
рд╣рд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рд░िрд╕्рдХ рдЙрдаाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै:
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдк्рд░рдХाрд░ | рдЙрдо्рд░ | рдЖрдп | рдЬोрдЦिрдо рдЙрдаाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा |
---|---|---|---|
рдпुрд╡ा | 20–35 | рд╕्рдеिрд░ рдпा рдмрдв़рддी рдЖрдп | рдЬ्рдпाрджा |
рдоिрдб-рдПрдЬ | 36–50 | рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпाँ рдмрдв़ी | рдордз्рдпрдо |
рд░िрдЯाрдпрд░्рдб | 50+ | рдлिрдХ्рд╕ рдЖрдп рд╕्рд░ोрдд | рдХрдо |
2️⃣ рд░िрдЯрд░्рди рдХा рдкीрдЫा рди рдХрд░ें, рд╕्рдеिрд░рддा рдкрд░ рдз्рдпाрди рджें
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЕрдЧрд░ рдПрдХ рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдиे 1 рд╕ाрд▓ рдоें 40% рджिрдпा, рд▓ेрдХिрди рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдеा, рддो рдпрд╣ рдЕрд╕्рдеिрд░ рд░िрдЯрд░्рди рд╣ै।
рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл, рдПрдХ рдлंрдб рд╣рд░ рд╕ाрд▓ 12–14% рджे рд░рд╣ा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд▓рдЧाрддाрд░ – рдпрд╣ рдЬ्рдпाрджा рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рд╣ै।
3️⃣ рд░िрд╕्рдХ-рдПрдбрдЬрд╕्рдЯेрдб рд░िрдЯрд░्рди рджेрдЦें
рдорддрд▓рдм – рдХिрддрдиा рд░िрдЯрд░्рди рдоिрд▓ा, рдХिрддрдиे рд░िрд╕्рдХ рд▓ेрдХрд░?
✅ рд╢ाрд░्рдк рд░ेрд╢िрдпो (Sharpe Ratio), рд╕्рдЯैंрдбрд░्рдб рдбिрд╡िрдПрд╢рди, рдФрд░ рдб्рд░ॉрдбाрдЙрди рдЬैрд╕े рдкैрд░ाрдоीрдЯрд░ рдЗрд╕ рд╕ंрддुрд▓рди рдХो рдоाрдкрддे рд╣ैं।
ЁЯФз рд░рдгрдиीрддि: рдХैрд╕े рдмрдиाрдПं рд░िрдЯрд░्рди-рд░िрд╕्рдХ рдХा рд╕ंрддुрд▓рди?
ЁЯФ╣ Asset Allocation рдХрд░ें
рдЕрдкрдиे рдкैрд╕े рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдмाँрдЯें:
Asset | рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рд░िрдЯрд░्рди | рд░िрд╕्рдХ рд▓ेрд╡рд▓ |
---|---|---|
Equity | 12–15% | High |
Debt | 6–8% | Medium |
Gold | 6–7% | Medium |
FD | 5–6% | Low |
Real Estate | 8–10% | Medium |
ЁЯФ╣ Diversification рдЕрдкрдиाрдПं
рдХрдИ рд╕ेрдХ्рдЯрд░, рд╢ेрдпрд░ рдФрд░ рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рд╕े рд░िрд╕्рдХ рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै।
ЁЯФ╣ Stop Loss рдФрд░ Target Set рдХрд░ें
рдЦाрд╕рдХрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдоें, рд╣рд░ рд╕ौрджे рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдиुрдХрд╕ाрди рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдкрд╣рд▓े рддрдп рдХрд░ें।
ЁЯУШ рдЙрджाрд╣рд░рдг:
Case 1:
рд░ाрд╣ुрд▓ рдиे 100% рдкैрд╕ा Equity рдоें рд▓рдЧाрдпा। рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЧिрд░рдиे рдкрд░ 40% рдШाрдЯा рд╣ुрдЖ।
Case 2:
рд╕ुрд░ेрд╢ рдиे 50% Equity, 30% Debt, рдФрд░ 20% Gold рдоें рд▓рдЧाрдпा। рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рдоें рд╕िрд░्рдл 15% рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ुрдЖ рдФрд░ рд░िрдХрд╡рд░ी рдЬрд▓्рджी рд╣ो рдЧрдИ।
ЁЯСЙ рдпрд╣ी рд╣ै рд░िрдЯрд░्рди-рд░िрд╕्рдХ рдмैрд▓ेंрд╕ рдХा рдЕрд╕рд░।
ЁЯза рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рд░िрдЯрд░्рди рддрдм рдЯिрдХрддे рд╣ैं рдЬрдм рд╡े рд░िрд╕्рдХ рдХे рд╕ाрде рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।"
рд░िрдЯрд░्рди рдХी рд╣ोрдб़ рдоें рдЖंрдЦ рдмंрдж рдХрд░рдХे рдХूрджрдиा рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдПрдХ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो, рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдХी рд╕ोрдЪ, рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд╣ी рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдХी рдХुंрдЬी рд╣ैं।
ЁЯз║ рдЕрдз्рдпाрдп 10: рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдоें рд╡िрд╡िрдзрддा рдФрд░ рдПрд╕ेрдЯ рдПрд▓ोрдХेрд╢рди
"рд╕рднी рдЕंрдбे рдПрдХ рд╣ी рдЯोрдХрд░ी рдоें рдордд рд░рдЦो" – рдпрд╣ी рд╣ै рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиी рдФрд░ рдЬрд░ूрд░ी рд╕рд▓ाрд╣।
рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЖрдкрдХा рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣े рдФрд░ рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд▓рдЧाрддाрд░ рдмрдв़рддा рднी рд░рд╣े, рддो Diversification рдФрд░ Asset Allocation рдХो рд╕рдордЭрдиा рдФрд░ рдЕрдкрдиाрдиा рдмрд╣ुрдд рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।
✅ Diversification рдХ्рдпा рд╣ै?
Diversification рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै – рдЕрдкрдиे рдкूрд░े рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдПрд╕ेрдЯ्рд╕, рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ्рд╕ рдоें рдмाँрдЯрдиा рддाрдХि рдЕрдЧрд░ рдХिрд╕ी рдПрдХ рдоें рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ो, рддो рджूрд╕рд░े рдЙрд╕рдХी рднрд░рдкाрдИ рдХрд░ рд╕рдХें।
ЁЯФО рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдиे ₹1 рд▓ाрдЦ рд╕िрд░्рдл рдХिрд╕ी рдПрдХ рдХंрдкрдиी рдХे рд╢ेрдпрд░ рдоें рд▓рдЧाрдП рд╣ैं рдФрд░ рд╡рд╣ рдХंрдкрдиी рдШाрдЯे рдоें рдЪрд▓ी рдЧрдИ, рддो рдЖрдкрдХा рдкूрд░ा рдкैрд╕ा рдбूрдм рд╕рдХрддा рд╣ै।
рд▓ेрдХिрди рдЕрдЧрд░ рд╡рд╣ी ₹1 рд▓ाрдЦ рдЖрдкрдиे 10 рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХंрдкрдиिрдпों рдпा рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рд▓рдЧाрдП рд╣ोрддे, рддो рдиुрдХрд╕ाрди рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣рддा।
ЁЯФА Asset Allocation рдХ्рдпा рд╣ै?
Asset Allocation рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ोрддा рд╣ै – рдЕрдкрдиी рдкूंрдЬी рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ "рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ेрд╕" рдЬैрд╕े:
ЁЯФ╣ рдЗрдХ्рд╡िрдЯी (Equity)
ЁЯФ╣ рдбेрдЯ (Debt)
ЁЯФ╣ рдЧोрд▓्рдб (Gold)
ЁЯФ╣ рд░िрдпрд▓ рдПрд╕्рдЯेрдЯ (Real Estate)
ЁЯФ╣ рдирдХрдж (Cash or Liquid Funds)
рдЗрдирдХे рдмीрдЪ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдмाँрдЯрдиा рдХि рдЬोрдЦिрдо рднी рдХрдо рд╣ो рдФрд░ рд░िрдЯрд░्рди рднी рдмрдиा рд░рд╣े।
ЁЯУК Asset Allocation рдХे рдк्рд░рдХाрд░
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ | рдЗрдХ्рд╡िрдЯी | рдбेрдЯ | рдЧोрд▓्рдб | рдЕрди्рдп |
---|---|---|---|---|
рдЙрдЪ्рдЪ рдЬोрдЦिрдо рдЙрдаाрдиे рд╡ाрд▓ा | 70% | 20% | 10% | – |
рдордз्рдпрдо рдЬोрдЦिрдо | 50% | 30% | 15% | 5% |
рдХрдо рдЬोрдЦिрдо | 30% | 50% | 15% | 5% |
ЁЯФз Diversification рдХैрд╕े рдХрд░ें?
1️⃣ рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди
рдЬैрд╕े – рдмैंрдХिंрдЧ, IT, FMCG, рдлाрд░्рдоा рдЖрджि।
2️⃣ рдЬिрдпोрдЧ्рд░ाрдлिрдХ рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди
рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб्рд╕ рдпा ETFs рдоें рднी рдХुрдЫ рд╣िрд╕्рд╕ा।
3️⃣ рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди
рд╕्рдЯॉрдХ्рд╕, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб्рд╕, рдмॉрди्рдб्рд╕, ETF, SIP, REITs рдЖрджि рдХा рдоिрд╢्рд░рдг।
ЁЯУМ рдлाрдпрджे:
✅ рдЬोрдЦिрдо рдоें рдХрдоी
✅ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╕्рдеिрд░рддा
✅ рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕ंрддुрд▓рди – рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рдоें рдШрдмрд░ाрд╣рдЯ рдирд╣ीं
✅ рд░िрдЯрд░्рди рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПं рдмрдв़рддी рд╣ैं
❌ рдЧрд▓рддिрдпाँ рдЬो рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╣ोрддी рд╣ैं:
ЁЯЪл рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рд╣ी рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдпा рд╢ेрдпрд░ рдоें рднाрд░ी рдиिрд╡ेрд╢
ЁЯЪл рдЧोрд▓्рдб рдпा рдбेрдЯ рдХो рдирдЬрд░рдЕंрджाрдЬ рдХрд░рдиा
ЁЯЪл рдЯ्рд░ेंрдб рджेрдЦрдХрд░ рдмिрдиा рд╕ोрдЪे рд╕рдордЭे рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा
ЁЯЪл Asset Allocation рдХो рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े Rebalance рди рдХрд░рдиा
ЁЯза рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рд╡िрд╡िрдзрддा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╣ै, рдФрд░ Asset Allocation рд░рдгрдиीрддि।"
рдПрдХ рд╕ंрддुрд▓िрдд, рд╡िрд╡िрдз рдФрд░ рд░рдгрдиीрддिрдХ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╣ी рдЖрдкрдХो рд╡िрдд्рддीрдп рд▓рдХ्рд╖्рдпों рддрдХ рд╕рд╣ी рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдкрд╣ुंрдЪा рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯза рдЕрдз्рдпाрдп 11: рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдСрдл рдордиी – рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рднाрд╡рдиाрдУं рдХा рд░ोрд▓
“рдмाрдЬाрд░ рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рдЪрд▓рддा рд╣ै, рддрд░्рдХों рд╕े рдирд╣ीं।”
– рд╡ॉрд░ेрди рдмрдлे
рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдоें рдЬिрддрдиा рдпोрдЧрджाрди рдЧрдгрдиा рдФрд░ рд░рдгрдиीрддि рдХा рд╣ै, рдЙрддрдиा рд╣ी рдпोрдЧрджाрди рдоाрдирд╡ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рднी рд╣ै।
рд▓ाрд▓рдЪ, рдбрд░, рдкрдЫрддाрд╡ा, рдЕрдзीрд░рддा рдФрд░ рдУрд╡рд░рдХॉрди्рдлिрдбेंрд╕ – рдпे рднाрд╡рдиाрдПं рд╣рдоाрд░े рдлैрд╕рд▓ों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдХ्рд╕рд░ рдШाрдЯे рдХा рдХाрд░рдг рдмрдирддी рд╣ैं।
ЁЯдп рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рднाрд╡рдиाрдУं рдХी рднूрдоिрдХा:
рднाрд╡рдиा | рдЕрд╕рд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ |
---|---|
рдбрд░ (Fear) | рдЧिрд░рддे рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЬрд▓्рджी рдмिрдХрд╡ाрд▓ी |
рд▓ाрд▓рдЪ (Greed) | рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдЬोрдЦिрдо рд▓ेрдиा |
рдкрдЫрддाрд╡ा (Regret) | рдмीрддे рдиुрдХрд╕ाрди рдХा рдкрдЫрддाрд╡ा рдФрд░ рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдбрд░ |
рдЕрдзीрд░рддा (Impatience) | рдЬрд▓्рджी рд▓ाрдн рдХी рдЪाрд╣ рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рдПрдЧ्рдЬिрдЯ |
рдУрд╡рд░рдХॉрди्рдлिрдбेंрд╕ | рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдФрд░ рд░िрд╕्рдХ |
ЁЯУМ рдЙрджाрд╣рд░рдг:
-
рдЬрдм рдмाрдЬाрд░ рдЧिрд░рддा рд╣ै, рд▓ोрдЧ рдбрд░ рдХे рдоाрд░े рдиुрдХрд╕ाрди рдоें рднी рдмेрдЪ рджेрддे рд╣ैं।
-
рдЬрдм рдХोрдИ рд╢ेрдпрд░ рддेрдЬी рд╕े рдЪрдв़рддा рд╣ै, рд▓ोрдЧ рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं – "рдФрд░ рдЪрдв़ेрдЧा", рдФрд░ рд▓ाрд▓рдЪ рдоें рдмрд╣ुрдд рджेрд░ рд╕े рдЦрд░ीрджрддे рд╣ैं।
-
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рджूрд╕рд░ों рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрддे рд╣ैं – FOMO (Fear of Missing Out)। рдпрд╣ рднी рдиुрдХрд╕ाрди рдХрд░ाрддा рд╣ै।
ЁЯТб рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдЬो рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдЬुрдб़े рд╣ैं:
1️⃣ Loss Aversion (рд╣ाрдиि рд╕े рдмрдЪाрд╡)
рд▓ोрдЧ рд▓ाрдн рдкाрдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╣ाрдиि рд╕े рдмрдЪрдиे рдХो рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рд╣ैं।
ЁЯСЙ ₹100 рдХा рдиुрдХрд╕ाрди рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै ₹100 рдХे рд▓ाрдн рд╕े рджोрдЧुрдиा рдЬ्рдпाрджा।
2️⃣ Herd Mentality (рднीрдб़ рдоाрдирд╕िрдХрддा)
рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧ рдЬрд╣ां рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рд╣рдо рднी рд╡рд╣ी рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं।
ЁЯСЙ рдЗрд╕рд╕े рдмрдмрд▓ рдмрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдХ्рд░ैрд╢ рднी।
3️⃣ Recency Bias
рд╣ाрд▓ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдиा।
ЁЯСЙ рдЕрдЧрд░ рдкिрдЫрд▓े рдорд╣ीрдиे рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЪрдв़ा рд╣ै рддो рд▓ोрдЧ рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं – "рдЕрдм рддो рд╣рдоेрд╢ा рдЪрдв़ेрдЧा!"
ЁЯЫб️ рднाрд╡рдиाрдУं рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХे рдЙрдкाрдп:
✅ SIP рдЬैрд╕ी рдСрдЯोрдоैрдЯिрдХ рд░рдгрдиीрддिрдпों рдХो рдЕрдкрдиाрдПं
✅ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдиिрдпрдоिрдд рдЕंрддрд░ाрд▓ рдкрд░ рд░िрд╡्рдпू рдХрд░ें, рд▓ेрдХिрди рд░ोрдЬ़ рди рджेрдЦें
✅ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдирдЬрд░िрдпा рд░рдЦें
✅ Journaling рдХрд░ें – рдиिрд╡ेрд╢ рдлैрд╕рд▓ों рдХो рд▓िрдЦें, рдлिрд░ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░ें
✅ рдЬрдм рднी рднाрд╡рдиा рд╕े рдХोрдИ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рд▓рдЧें, 24 рдШंрдЯे рдХा рдм्рд░ेрдХ рд▓ें
ЁЯУК рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд (Behavioral Finance)
рдпрд╣ рдПрдХ рдЙрднрд░рддा рд╣ुрдЖ рдлीрд▓्рдб рд╣ै рдЬो рдмрддाрддा рд╣ै рдХि рд▓ोрдЧ рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЧрд▓рддिрдпाँ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдХ्рдпों।
рдЗрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдкैрдЯрд░्рди рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
ЁЯзШ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рд╕рд╣ी рдиिрд╡ेрд╢ рд░рдгрдиीрддि рддрдм рд╣ी рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬрдм рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдЕрдкрдиी рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░ рдкाрддा рд╣ै।"
рдЖрдк рдЬिрддрдиा рдЦुрдж рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ैं, рдЙрддрдиा рд╣ी рдмेрд╣рддрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 12:рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд – рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХा рдПрдХ рдирдпा рдирдЬрд░िрдпा
“рд╣рдоाрд░े рдиिрд╡ेрд╢ рдиिрд░्рдгрдп рддрд░्рдХ рд╕े рдХрдо рдФрд░ рднाрд╡рдиा рд╕े рдЬ़्рдпाрджा рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।”
Behavioural Finance (рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд) рдПрдХ рдРрд╕ी рд╢ाрдЦा рд╣ै рдЬो рдмрддाрддी рд╣ै рдХि рд╣рдо рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдЧрд▓рддिрдпाँ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдпрд╣ рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рд╡िрдд्рдд (Traditional Finance) рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдоाрди рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд▓ोрдЧ рд╣рдоेрд╢ा рддрд░्рдХрд╕ंрдЧрдд (rational) рдлैрд╕рд▓े рд▓ेрддे рд╣ैं।
ЁЯдп рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд рдХे рдоुрдЦ्рдп рддрдд्рд╡
1️⃣ Cognitive Bias (рд╕ंрдЬ्рдЮाрдиाрдд्рдордХ рдкрдХ्рд╖рдкाрдд)
рдпे рдРрд╕े рдоाрдирд╕िрдХ рдлॉрд░्рдоूрд▓े рд╣ैं рдЬिрдирдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣рдо рдЕрдХ्рд╕рд░ рдд्рд╡рд░िрдд рд▓ेрдХिрди рдЧрд▓рдд рдлैрд╕рд▓े рд▓ेрддे рд╣ैं।
рдк्рд░рдХाрд░ | рдЙрджाрд╣рд░рдг |
---|---|
Confirmation Bias | рд╣рдо рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╣ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдвूंрдврддे рд╣ैं рдЬो рд╣рдоाрд░े рд╡िрдЪाрд░ рдХो рд╕рд╣ी рд╕ाрдмिрдд рдХрд░े। |
Overconfidence Bias | рд╣рдо рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं рдХि рд╣рдоें рд╕рдм рдХुрдЫ рдЖрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЕрд╕рд▓ рдоें рд╣рдоें рд╕ीрдоिрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। |
Anchoring Bias | рдХिрд╕ी рдПрдХ рдЖंрдХрдб़े рдкрд░ рдЯिрдХे рд░рд╣рдиा рдФрд░ рдиिрд░्рдгрдп рдЙрд╕ी рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рд▓ेрдиा। рдЬैрд╕े: “рдпрд╣ рд╢ेрдпрд░ рдкрд╣рд▓े ₹100 рдХा рдеा, рдЕрдм ₹80 рдоें рдоिрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै, рдорддрд▓рдм рд╕рд╕्рддा рд╣ै।” |
Availability Bias | рдЬो рдЬाрдирдХाрд░ी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै, рдЙрд╕ी рдкрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा – рднрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рдЕрдзूрд░ी рд╣ो। |
ЁЯза рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд рдХा рдЕрд╕рд░
➤ рд▓ाрд▓рдЪ рдФрд░ рдбрд░ рдХे рдЪрдХ्рд░ рдоें рдлँрд╕рдиा
рд▓ोрдЧ рддेрдЬी рдоें рдЦрд░ीрджрддे рд╣ैं рдФрд░ рдоंрджी рдоें рдмेрдЪрддे рд╣ैं — рдЬрдмрдХि рд╣ोрдиा рдЗрд╕рдХा рдЙрд▓्рдЯा рдЪाрд╣िрдП।
➤ FOMO (Fear of Missing Out)
"рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧ рдоुрдиाрдлा рдХрдоा рд░рд╣े рд╣ैं, рдоुрдЭे рднी рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП!" – рдпрд╣ рдоाрдирд╕िрдХрддा рдиुрдХрд╕ाрдирджेрд╣ рд╣ोрддी рд╣ै।
➤ Short-Term Thinking
рд▓ोрдЧ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рдХा рдк्рд▓ाрди рдмрдиाрддे рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рд╣рд░ рджिрди рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдЪेрдХ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрдоोрд╢рдирд▓ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।
ЁЯУИ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд рд╕े рд╕ीрдЦ
рдЧрд▓рддी | рд╕рдоाрдзाрди |
---|---|
рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдиिрд░्рдгрдп | рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдкрд╣рд▓े рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдПं рдФрд░ рдЙрд╕ी рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ें |
рдмाрд░-рдмाрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ | рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдзैрд░्рдп рдмрдиाрдП рд░рдЦें |
рд╕िрд░्рдл рдЯ्рд░ेंрдб рдлॉрд▓ो рдХрд░рдиा | рдЦुрдж рдХी рд░िрд╕рд░्рдЪ рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЖрдзाрд░िрдд рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें |
рдиुрдХрд╕ाрди рдХो рдЫिрдкाрдиा | рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдирдЬрд░िрдпा рд░рдЦें рдФрд░ рдкिрдЫрд▓ी рдЧрд▓рддिрдпों рд╕े рд╕ीрдЦें |
ЁЯЫа️ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХैрд╕े рдХрд░ें?
✅ рдЦुрдж рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рдЬाрдиें (Self-awareness)
✅ рдиिрд╡ेрд╢ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े 24 рдШंрдЯे рдХा рд░ूрд▓ рдЕрдкрдиाрдПं
✅ SIP, Asset Allocation рдФрд░ Goal-Based Investing рдЬैрд╕ी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░рдгрдиीрддि рдЕрдкрдиाрдПं
✅ “No Emotion Zone” рдмрдиाрдПं – рдЬैрд╕े рдк्рд▓ाрдиिंрдЧ рдХे рд╕рдордп рднाрд╡рдиाрдПं рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦें
✅ рдк्рд░ोрдлेрд╢рдирд▓ рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рд╕े рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рд▓ें
ЁЯУМ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд рд╣рдоें рдмрддाрддा рд╣ै рдХि рд╣рдо рдЕрдкрдиी рд╣ी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХे рд╢िрдХाрд░ рдХ्рдпों рдмрдирддे рд╣ैं।
рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдкрдХ्рд╖рдкाрддों рдХो рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░ рд▓ें, рддो рдЖрдкрдХी рдиिрд╡ेрд╢ рд░рдгрдиीрддि рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдФрд░ рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी।
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 13: рдордЬрдмूрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХे рд▓िрдП 10 рдЧोрд▓्рдбрди рд░ूрд▓्рд╕
"рдкैрд╕ा рдХрдоाрдиा рдПрдХ рдХрд▓ा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕े рдЯिрдХाрдП рд░рдЦрдиा рдПрдХ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд╣ै।"
рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрдиा рдпा рдмेрдЪрдиा рд╣ी рдХाрдлी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЖрдкрдХो рд╕ंрддुрд▓िрдд, рд░рдгрдиीрддिрдХ рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдЖрджрдд рдбाрд▓рдиी рд╣ोрддी рд╣ै। рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП 10 рдЧोрд▓्рдбрди рд░ूрд▓्рд╕ рдЖрдкрдХो рдпрд╣ी рд╕िрдЦाрддे рд╣ैं:
ЁЯеЗ 1. рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ें
рд╣рд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдПрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП – рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ, рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдкрдв़ाрдИ, рдШрд░ рдЦрд░ीрджрдиा рдпा рдЗрдорд░рдЬेंрд╕ी рдлंрдб।
ЁЯеИ 2. рдЬрд▓्рджी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें
рдЕрдзिрдХ рд╕рдордп = рдЕрдзिрдХ рдХंрдкाрдЙंрдбिंрдЧ। рд╕рдордп рдХो рдЕрдкрдиी рддाрдХрдд рдмрдиाрдПं।
ЁЯеЙ 3. рдЬोрдЦिрдо рдХो рд╕рдордЭें рдФрд░ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ें
рд╣рд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рдХुрдЫ рдЬोрдЦिрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрд╕े рдкрд╣рдЪाрдиें, рдФрд░ рдЙрд╕ी рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрд▓ोрдХेрд╢рди рддрдп рдХрд░ें।
ЁЯОп 4. рдПрд╕ेрдЯ рдЕрд▓ोрдХेрд╢рди рдХрд░ें
рдЕрдкрдиे рдкैрд╕े рдХो рд╡िрднिрди्рди рдПрд╕ेрдЯ рдХ्рд▓ाрд╕ рдЬैрд╕े рдХि – рд╢ेрдпрд░, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб, рдЧोрд▓्рдб, FD, рд░िрдпрд▓ рдПрд╕्рдЯेрдЯ – рдоें рдмाँрдЯें।
ЁЯза 5. рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рджूрд░ी рд░рдЦें
рдбрд░, рд▓ाрд▓рдЪ рдФрд░ рдЬрд▓्рджрдмाрдЬ़ी рд╕े рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा рдмंрдж рдХрд░ें। рдпोрдЬрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░ें।
ЁЯз░ 6. рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдЕрдкрдиाрдПं
рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕, рдкोрдЬिрд╢рди рд╕ाрдЗрдЬिंрдЧ рдФрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ें।
ЁЯУК 7. рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХी рдиिрдпрдоिрдд рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░ें
рд╣рд░ 6 рдорд╣ीрдиे рдпा рд╕ाрд▓ рдоें рдПрдХ рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░ें। рдЬ़рд░ूрд░рдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХрд░ें।
ЁЯз╛ 8. рд▓ाрдн рдмुрдХिंрдЧ рдФрд░ рд░ीрдмैрд▓ेंрд╕िंрдЧ рдХрд░ें
рдЬрдм рдХोрдИ рдПрд╕ेрдЯ рдмрд╣ुрдд рдмрдв़ рдЬाрдП, рддो рдеोрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдиिрдХाрд▓ें рдФрд░ рдХрдордЬोрд░ рд╣िрд╕्рд╕े рдоें рд▓рдЧाрдПं – рдЗрд╕рд╕े рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै।
ЁЯУЪ 9. рд╕ीрдЦрддे рд░рд╣ें, рдЕрдкрдбेрдЯ рд░рд╣ें
рдмाрдЬ़ाрд░ рд╣рдоेрд╢ा рдмрджрд▓рддा рд╣ै। рдЕрдкрдиी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХो рднी рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдбेрдЯ рдХрд░рддे рд░рд╣ें।
ЁЯПЖ 10. рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд░рдЦें, рдзैрд░्рдп рдмрдиाрдП рд░рдЦें
рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдоें рд╡рд╣ी рд▓ोрдЧ рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд░рдгрдиीрддि рдкрд░ рдЯिрдХे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЬрд▓्рджрдмाрдЬ़ी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣рдоेрд╢ा рдиुрдХрд╕ाрди рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं।
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
“рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмрдиाрдиा рдПрдХ рдмाрд░ рдХा рдХाрдо рдирд╣ीं рд╣ै, рдЙрд╕े рд╕ँрднाрд▓рдиा рдФрд░ рд╕ुрдзाрд░рддे рд░рд╣рдиा рдПрдХ рд╕рддрдд рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै।”
рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЗрди 10 рдиिрдпрдоों рдХो рдЕрдкрдиाрддे рд╣ैं, рддो рдЖрдк рди рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдиेंрдЧे, рдмрд▓्рдХि рдЕрдкрдиे рдлाрдЗрдиेंрд╢िрдпрд▓ рд▓рдХ्рд╖्рдп рднी рд╕рдордп рдкрд░ рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░ूрдк рд╕े рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░ рдкाрдПंрдЧे।
рдИрдмुрдХ 10: "рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ, рд╕ाрдЗрдХोрд▓ॉрдЬी рдФрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ" рдХा рдЕंрддिрдо рд╕ाрд░ांрд╢ (Last Summary)
ЁЯУШ рдЕंрддिрдо рд╕ाрд░ांрд╢: рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдирдиे рдХी рд╕ंрдкूрд░्рдг рдХुंрдЬी
"рдмाрдЬ़ाрд░ рдХी рдЪाрд▓ рднрд▓े рд╣ी рдЖрдкрдХे рдмрд╕ рдоें рди рд╣ो, рд▓ेрдХिрди рдЕрдкрдиे рдорди рдФрд░ рд░рдгрдиीрддि рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдЬ़рд░ूрд░ рдЖрдкрдХे рд╣ाрде рдоें рд╣ै।"
рдЗрд╕ рдИрдмुрдХ рдоें рдЖрдкрдиे рд╕ीрдЦा рдХि рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рд╕िрд░्рдл рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрдиा рдпा рдмेрдЪ рджेрдиा рд╣ी рдХाрдлी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рддीрди рдордЬрдмूрдд рд╕्рддंрднों рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै:
ЁЯФТ 1. рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ (Risk Management):
-
рдиुрдХрд╕ाрди рдХो рд╕ीрдоिрдд рдХрд░рдиा рдЙрддрдиा рд╣ी рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै рдЬिрддрдиा рдоुрдиाрдлा рдХрдоाрдиा।
-
рд╕्рдЯॉрдк рд▓ॉрд╕, рдкोрдЬिрд╢рди рд╕ाрдЗрдЬिंрдЧ рдФрд░ рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдЬैрд╕े рдЯूрд▓्рд╕ рдХो рдЕрдкрдиाрдХрд░ рдЖрдк рдЬोрдЦिрдо рдХो рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдоें рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
-
рдЬोрдЦिрдо рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиा, рдоाрдкрдиा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдк्рд░рдмंрдзрди рдХрд░рдиा рдПрдХ рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╣ै।
ЁЯза 2. рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди (Investor Psychology):
-
рд▓ाрд▓рдЪ, рдбрд░, рдУрд╡рд░рдХॉрди्рдлिрдбेंрд╕ рдФрд░ FOMO – рдпे рднाрд╡рдиाрдПं рдиिрд╡ेрд╢ рдоें рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рджुрд╢्рдорди рд╣ोрддी рд╣ैं।
-
рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдд्рдд рдиे рдпрд╣ рдмрддाрдпा рдХि рд╣рдо рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЕрдкрдиी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдиुрдХрд╕ाрди рдЙрдаाрддे рд╣ैं।
-
рдЦुрдж рдХो рдЬाрдирдиा, рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рдКрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा – рдпрд╣ी рдЕрд╕рд▓ी рдЬीрдд рд╣ै।
ЁЯУК 3. рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдмिрд▓्рдбिंрдЧ (Portfolio Building):
-
рдПрдХ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдЖрдзाрд░िрдд рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рд╣ी рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рд╕рдоृрдж्рдзि рдХी рдиींрд╡ рд╣ै।
-
рдПрд╕ेрдЯ рдЕрд▓ोрдХेрд╢рди, рдиिрдпрдоिрдд рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд░ीрдмैрд▓ेंрд╕िंрдЧ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ैं।
-
рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╕рдордп ‘рд╕рд╣ी рдЙрдд्рдкाрдж’, ‘рд╕рд╣ी рд╕рдордп’ рдФрд░ ‘рд╕рд╣ी рд░рдгрдиीрддि’ рдХा рдоेрд▓ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।
ЁЯПЖ рдЧोрд▓्рдбрди рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
✅ рдзैрд░्рдп рд░рдЦें
✅ рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдПं рдФрд░ рдЙрд╕ рдкрд░ рдЯिрдХे рд░рд╣ें
✅ рдЕрдкрдиे рдЬोрдЦिрдо рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рджोрдиों рдХो рд╕рдордЭें
✅ рдЬ्рдЮाрди рдмрдв़ाрддे рд░рд╣ें
✅ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рд╕ोрдЪें, рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо рдоें рд╡िрдЪрд▓िрдд рди рд╣ों
✨ рдЕंрддिрдо рд╕ंрджेрд╢:
"рдиिрд╡ेрд╢ рд╕िрд░्рдл рдкैрд╕े рдХी рдирд╣ीं, рд╕ोрдЪ рдХी рдпाрдд्рд░ा рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рд╕ोрдЪ рд╕्рдеिрд░, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рд╕рд╢рдХ्рдд рд╣ै – рддो рд╡िрдд्рддीрдп рд╕рдлрд▓рддा рднी рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै।"
рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें