ЁЯУШ рдИрдмुрдХ 1: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ै? – рдПрдХ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢िрдХा | What is the Stock Market? – A Beginner's Guide
рдЗрд╕ рдИрдмुрдХ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै — рдПрдХ рдЖрдо рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдоूрд▓рднूрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рднाрд╖ा рдоें рджेрдиा, рддाрдХि рд╡рд╣ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдиिрд╡ेрд╢ рдпा рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ рд╕рдХे।
"рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ै? – рдПрдХ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢िрдХा"
"What is the Stock Market? – A Beginner's Guide"
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ, рдЬिрд╕े рд╣рдо рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рд▓ोрдЧों рдХे
рд▓िрдП рдПрдХ рдЬрдЯिрд▓ рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо рднрд░ी рдЬрдЧрд╣ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдпрджि
рдЗрд╕े рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े рд╕рдордЭा рдЬाрдП, рддो рдпрд╣ рдзрди рд╕ृрдЬрди (Wealth
Creation) рдХा рдПрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдпрд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рдЙрди рд╕рднी рдкाрдардХों рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдИ рд╣ै
рдЬो рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдмुрдиिрдпाрджी рд╕рдордЭ рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рддрдХрдиीрдХी рд╢рдм्рджों рдФрд░ рднाрд░ी-рднрд░рдХрдо рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╕े рдмрдЪрдиा рдЪाрд╣рддे
рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢िрдХा рдоें рдЖрдкрдХो рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдоें рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै:
v рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
v рдпрд╣ рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै?
v рд╢ेрдпрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрди्рд╣ें рдХ्рдпों рдЦрд░ीрджा/рдмेрдЪा рдЬाрддा рд╣ै?
v рдЗрди्рд╡ेрд╕्рдЯрдоेंрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдоें рдХ्рдпा рдЕंрддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै?
v рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг – рдПрдХ рдирдпा рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХрд╣ां рд╕े рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░े?
рд╣рдоाрд░ा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХो рдкрдв़рдиे рдХे рдмाрдж
рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдЕрдкрдиी рдпाрдд्рд░ा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рд╕рдХे।
рдЪाрд╣े рдЖрдк рдПрдХ рдЫाрдд्рд░ рд╣ों, рдЧृрд╣िрдгी, рдиौрдХрд░ीрдкेрд╢ा
рдпा рд░िрдЯाрдпрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि – рдпрд╣ рдХिрддाрдм рдЖрдкрдХी рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╕ीрдв़ी рд╣ै।
рд╕рдордЭो
рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЪाрд▓ рдХो рдкрд╣рд▓े, рдордд рдкрдб़ो рд▓ाрд▓рдЪ рдХे рдЬाрд▓ рдоें
рдЧрд╣рд░े।
рд╕ोрдЪ-рд╕рдордЭ рдХрд░ рдЬो рдЦेрд▓े рджांрд╡, рд╡рд╣ी рдкाрдП рдоुрдиाрдлे рдХा
рдЕрд╕рд▓ी рднाрд╡।
рд╢ेрдпрд░ों рдХी рджुрдиिрдпा, рд╕рдкрдиों рдХी рдЙрдб़ाрди, рдЬ्рдЮाрди рд╣ो рд╕ाрде рддो рдирд╣ीं рдХोрдИ рдиुрдХрд╕ाрди।
рдзैрд░्рдп рд░рдЦो, рдмрдв़рддे рдЬाрдУ рдзीрд░े-рдзीрд░े, рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдмрдиे рдЬीрд╡рди рдХी рддिрдЬोрд░ी рдЧंрднीрд░ें।
рдЖрдЗрдП, рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рдЗрд╕ рд░ोрдоांрдЪрдХ рджुрдиिрдпा рдоें рдПрдХ рд╕рдордЭрджाрд░ рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें।
✍️ рдЕрдиुрдХ्рд░рдо (Index) рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рд╡िрд╖рдпाрдиुрд╕ाрд░:
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 1:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡
·
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा
рд╣ोрддा рд╣ै?
·
рд╢ेрдпрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддे рд╣ैं?
·
рд▓ोрдЧ рдЗрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢
рдХ्рдпों рдХрд░рддे рд╣ैं?
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 2:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ (рднाрд░рдд рдоें)
·
рднाрд░рдд рдоें рд╢ेрдпрд░
рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд
·
BSE, NSE рдХा
рдкрд░िрдЪрдп
·
SEBI рдХी
рднूрдоिрдХा
·
рднाрд░рддीрдп рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░
рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा
·
рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдФрд░
рд░िрдЯेрд▓ рдЗрди्рд╡ेрд╕्рдЯрд░्рд╕ рдХी рднूрдоिрдХा
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 3:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे рдк्рд░рдХाрд░ – рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдФрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ
·
IPO рдФрд░
рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ
·
рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ
рдоें рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
·
рджोрдиों рдоें рдЕंрддрд░
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 4:
рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдк्рд░рдХाрд░
·
рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо vs
рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо
·
рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ vs
рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 5:
рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рддिрднाрдЧी (Main Participants)
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investors)
·
рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ (Traders)
·
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ рдФрд░
рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
·
SEBI рдФрд░
рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 6: рдбीрдоैрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХ्рдпा
рд╣ोрддा рд╣ै? What Are Demat and Trading Accounts?
·
рдЬрд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдФрд░
рдЦाрддा рдЦोрд▓рдиा
·
рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХ्рдпा
рд╣ै?
·
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ
рдХ्рдпा рд╣ै?
·
рджोрдиों рдоें рдлрд░्рдХ рдФрд░
рдЦोрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 7:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै? How Does the Stock Market Work?
·
рд╢ेрдпрд░ों рдХी
рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рдХैрд╕े рд╣ोрддी рд╣ै?
·
рдХीрдордд рдХैрд╕े рддрдп рд╣ोрддी
рд╣ै?
·
рдбिрдоांрдб-рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдХा
рд░ोрд▓
·
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдФрд░ рдм्рд░ोрдХрд░
рдХी рднूрдоिрдХा
·
рдСрд░्рдбрд░ рдЯाрдЗрдк рдФрд░ рдк्рд░ाрдЗрд╕
рдоूрд╡рдоेंрдЯ
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 8:
IPO рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХैрд╕े рдХрд░ें?
·
IPO рдХ्рдпा
рд╣ोрддा рд╣ै?
·
IPO рдХी
рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
·
рдЖрд╡ेрджрди рдХैрд╕े рдХрд░ें
·
рдЕрд▓ॉрдЯрдоेंрдЯ рдФрд░
рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 9:
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ SIP рдХ्рдпा рд╣ै? рдФрд░ рдпे рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं?
·
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдХी
рдкрд░िрднाрд╖ा
·
SIP рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
·
рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдлाрдпрджे рдФрд░
рдк्рд░рдХाрд░
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 10:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рд░िрд╕्рдХ рдФрд░ рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ
· рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ
рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдмрдЪें
· рд▓ाрд▓рдЪ
рдФрд░ рдбрд░ рдХे рдиुрдХрд╕ाрди
· рд░िрд╕्рдХ
рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 11:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕े рдЬुрдб़ी рдЧрд▓рддрдлрд╣рдоिрдпाँ
· “рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЬुрдЖ рд╣ै” рдЬैрд╕ी рдн्рд░ांрддिрдпाँ
· “рдЬрд▓्рджी рдЕрдоीрд░ рдмрди рд╕рдХрддे рд╣ैं”
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 12:
рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдЭाрд╡
· рд╢ेрдпрд░
рдХैрд╕े рдЦрд░ीрджें рдФрд░ рдмेрдЪें?
· рд╢ेрдпрд░
рдЪुрдирдиा рдФрд░ рдСрд░्рдбрд░ рджेрдиा
· рдХрдо
рд╕े рдХрдо рдкूंрдЬी рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХैрд╕े рдХрд░ें
· рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди
or рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдХो рдоैрдиेрдЬ рдХрд░рдиा
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 13:
рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП 10 рдЧोрд▓्рдбрди рд░ूрд▓्рд╕
· рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे рд▓ाрдн
· рд╕рд╣ी
рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди, рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдзैрд░्рдп рдХा
рдорд╣рдд्рд╡
· рдЬрд▓्рджी
рд╢ुрд░ुрдЖрдд
· рдЬ्рдЮाрди
рдФрд░ рдзैрд░्рдп рдХा рдорд╣рдд्рд╡
· рд▓рдХ्рд╖्рдп
рдиिрд░्рдзाрд░рдг
ЁЯУв рд╕्рд▓ोрдЧрди – "рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ै?"
ЁЯУИ "рдЬाрдиिрдП рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХी рднाрд╖ा, рдмрдиाрдЗрдП
рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा!"
ЁЯТ╝ "рдмिрдиा рдбрд░े, рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े – рдиिрд╡ेрд╢
рдХा рдкрд╣рд▓ा рдХрджрдо рдЖрдЬ рдЙрдаाрдПँ!"
ЁЯТ╣ "рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХो рдЬाрдиिрдП, рд╕рдоृрдж्рдзि
рдХी рд░ाрд╣ рдЕрдкрдиाрдЗрдП!"
ЁЯУШ "рд╣рд░ рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоुрд╢्рдХिрд▓ рдирд╣ीं, рдЕрдЧрд░
рдЧाрдЗрдб рд╣ो рдЖрд╕ाрди рдФрд░ рд╕рд╣ी!"
ЁЯТ╕ "рд╢ेрдпрд░ рдирд╣ीं рд╕िрд░्рдл рдХाрдЧрдЬ рд╣ैं, рд╡ो
рдЖрдкрдХे рд╕рдкрдиों рдХी рдиींрд╡ рд╣ैं!"
ЁЯза "рдЬ्рдЮाрди рд╕े рд╣ोрдЧा рдиिрд╡ेрд╢ рдЖрд╕ाрди, рдпрд╣ी
рд╣ै рд╕рдордЭрджाрд░ों рдХी рдкрд╣рдЪाрди!"
ЁЯФ░ "рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े, рд╣рд░
рдкैрд╕ा рдмрдиे рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд╕े!"
ЁЯУК "рдирд╣ीं рд╣ै рдЬुрдЖ, рдирд╣ीं рд╣ै рдЪाрд▓,
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╣ै рд╕рдордЭ рдФрд░ рд╕рд╡ाрд▓!"
ЁЯФН "рд╣рд░ рдЖрдо рдЗंрд╕ाрди рдХो рдоिрд▓े рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдЬ्рдЮाрди – рдпрд╣ी рд╣ै рд╣рдоाрд░ा
рдЕрднिрдпाрди!"
ЁЯЪА "рдЖрдкрдХा рдкрд╣рд▓ा рдХрджрдо рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें – рдПрдХ рд╕ुрдирд╣рд░ा рднрд╡िрд╖्рдп рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ें!"
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 1: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡
Chapter 1: Definition and Importance of the Stock Market
ЁЯФ╣ 1. рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै? (What is the
Stock Market?)
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдПрдХ рдРрд╕ा рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рд╣ै рдЬрд╣ाँ
рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджे рдФрд░ рдмेрдЪे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕े рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░, рдЗрдХ्рд╡िрдЯी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдпा рдкूंрдЬी рдмाрдЬाрд░ (Capital Market) рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдмाрдЬाрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдФрд░ рдХंрдкрдиिрдпों рдХो рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬोрдб़рддा рд╣ै।
рдЬрдм рдХोрдИ рдХंрдкрдиी рдкूंрдЬी рдЬुрдЯाрдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рдкрдм्рд▓िрдХ
рдХो рдмेрдЪрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмрджрд▓े рдоें рд▓ोрдЧ рдЙрд╕ рдХंрдкрдиी рдоें рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी (ownership) рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдпрд╣ рдмाрдЬाрд░ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рдЬрд░िрдП рдХाрдо рдХрд░рддा
рд╣ै, рдЬрд╣ां рд▓ाрдЦों рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░
рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирд╕े рдоुрдиाрдлा рдХрдоाрдиे рдХी рдЙрдо्рдоीрдж рд░рдЦрддे рд╣ैं।
ЁЯСЙ рд╕рд░рд▓ рд╢рдм्рджों рдоें:
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдПрдХ рдРрд╕ा рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рд╣ै рдЬрд╣ाँ
рдХंрдкрдиिрдпाँ рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдмेрдЪрддी рд╣ैं рдФрд░ рд▓ोрдЧ рдЙрди рд╢ेрдпрд░ों рдХो рдЦрд░ीрджрдХрд░ рдоुрдиाрдлा
рдХрдоाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рд╣ैं:
* BSE (Bombay Stock Exchange)
* NSE (National Stock Exchange)
рдЗрди рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬों рдкрд░ рд▓ाрдЦों рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░
рд░ोрдЬ़ाрдиा рдХрд░ोрдб़ों рд░ुрдкрдП рдХा рд▓ेрди-рджेрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
ЁЯФ╣ 2. рд╢ेрдпрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддे рд╣ैं? (What are Shares?)
рд╢ेрдпрд░ рдПрдХ рдХंрдкрдиी рдоें рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ोрддा
рд╣ै। рдЬрдм рдЖрдк рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдХा рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे рд╣ैं, рддो рдЖрдк рдЙрд╕ рдХंрдкрдиी рдХे рдЖंрд╢िрдХ рдоाрд▓िрдХ рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрджि рдХंрдкрдиी рдХो рд▓ाрдн рд╣ोрддा рд╣ै,
рддो рдЙрд╕рдХे рд╢ेрдпрд░рдзाрд░рдХों рдХो рднी рд▓ाрднांрд╢ (Dividend) рдоिрд▓
рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рд╢ेрдпрд░ рдХी рдХीрдорддें рднी рдмрдв़ рд╕рдХрддी рд╣ैं।
рд╢ेрдпрд░, рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдХी рдоाрд▓िрдХाрдиा рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рдЖрдк рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी
рдХे рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे рд╣ैं, рддो рдЖрдк рдЙрд╕ рдХंрдкрдиी рдХे рдЫोрдЯे рд╣िрд╕्рд╕े рдХे рдоाрд▓िрдХ
рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं। рдХंрдкрдиी рдХे рдоुрдиाрдлे рдоें рдЖрдкрдХो рдбिрд╡िрдбेंрдб рдоिрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдЧрд░ рдХंрдкрдиी рдХा
рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ोрддा рд╣ै рддो рд╢ेрдпрд░ рдХा рднाрд╡ рдмрдв़ рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЖрдкрдХो рдХैрдкिрдЯрд▓ рдЧेрди рд╣ो рд╕рдХрддा
рд╣ै।
рд╢ेрдпрд░ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं:
·
рдЗрдХ्рд╡िрдЯी
рд╢ेрдпрд░ (Equity Shares) – рдоाрд▓िрдХाрдиा рд╣рдХ
рджेрддे рд╣ैं
·
рдк्рд░ेрдлрд░ेंрд╕
рд╢ेрдпрд░ (Preference Shares) – рд╕ीрдоिрдд рд▓ाрдн
рдФрд░ рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджेрддे рд╣ैं
ЁЯУМ рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рднाрдЧ :
·
рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ
– рдЬрд╣ाँ рдХंрдкрдиिрдпाँ рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो рдмेрдЪрддी рд╣ैं (IPO – Initial Public Offering)
·
рд╕ेрдХेंрдбрд░ी
рдоाрд░्рдХेрдЯ – рдЬрд╣ाँ рдкрд╣рд▓े рд╕े рд▓िрд╕्рдЯेрдб рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рд╣ोрддी рд╣ै (рдЬैрд╕े NSE, BSE рдкрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ)
ЁЯФ╣ 3. рд▓ोрдЧ рдЗрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХ्рдпों рдХрд░рддे рд╣ैं? (Why Do People
Invest in the Stock Market?)
рд▓ोрдЧ рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд░рдгों рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं:
1. рдзрди рд╕ृрдЬрди (Wealth
Creation): рд╢ेрдпрд░ों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рдоें рдЕрдзिрдХ рд░िрдЯрд░्рди рджे рд╕рдХрддा рд╣ै।
2. рдбिрд╡िрдбेंрдб рдЖрдп: рдХुрдЫ рдХंрдкрдиिрдпाँ
рдЕрдкрдиे рдоुрдиाрдлे рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдбिрд╡िрдбेंрдб рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрддी рд╣ैं।
3. рдоाрд▓िрдХाрдиा рд╣рдХ: рд╢ेрдпрд░рдзाрд░рдХ рдХंрдкрдиी
рдХे рдХुрдЫ рдлैрд╕рд▓ों рдоें рд╡ोрдЯ рджेрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд░рдЦрддे рд╣ैं।
4. рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी: рд╢ेрдпрд░ рдХिрд╕ी рднी рд╕рдордп
рдмेрдЪे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
5. рдорд╣ंрдЧाрдИ рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा (Hedge
against Inflation): рд╢ेрдпрд░ों рдХा рдоूрд▓्рдп рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдмрдв़рддा рд╣ै, рдЬो рдорд╣ंрдЧाрдИ рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рджेрддा рд╣ै।
ЁЯУМ 1.4 рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХा рдорд╣рдд्рд╡
✅ 1. рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░: рдпрд╣ рдЖрдо рд▓ोрдЧों
рдХो рдЕрдкрдиी рдмрдЪрдд рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рджेрддा рд╣ै। рдмैंрдХ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЕрдзिрдХ
рд░िрдЯрд░्рди рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ोрддी рд╣ै।
✅ 2. рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рд▓िрдП рдкूंрдЬी рдЬुрдЯाрдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо: рдХंрдкрдиिрдпाँ рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕े рдкूंрдЬी (funds) рдЬुрдЯाрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдмिрдЬрдиेрд╕
рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ैं।
✅ 3. рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕ंрдХेрддрдХ: рд╢ेрдпрд░
рдмाрдЬाрд░ рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рджрд░्рдкрдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдЕрдЪ्рдЫा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди
рдХрд░рддा рд╣ै, рддो рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдордЬрдмूрдд рд╣ै।
✅ 4. рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी: рдЖрдк рдЬрдм рдЪाрд╣ें
рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рдХो рдмेрдЪ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдФрд░ рдкैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं – рдпाрдиी рдпрд╣ рдПрдХ рддрд░рд▓ рдиिрд╡ेрд╢ (liquid
investment) рд╣ै।
✅ 5. рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░: рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░
рд╕े рдЬुрдб़े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों (рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ, рд░िрд╕рд░्рдЪ, рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ) рдоें рд▓ाрдЦों рд▓ोрдЧों рдХो рдиौрдХрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
ЁЯУЭ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion):
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХेрд╡рд▓ рдЕрдоीрд░ों рдХा рдЦेрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рдПрдХ рдРрд╕ा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕рд╣ी
рдЬाрдирдХाрд░ी рдФрд░ рд╕ोрдЪ рдХे рд╕ाрде рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрджि рдЖрдк рдзैрд░्рдп, рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди
рдФрд░ рд╕рдордЭрджाрд░ी рдХे рд╕ाрде рдЖрдЧे рдмрдв़ें, рддो рдпрд╣ рдмाрдЬाрд░ рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рдЕрд╡рд╕рд░ों
рдХा рд╕ाрдЧрд░ рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рди рд╕िрд░्рдл рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд▓िрдП рдоुрдиाрдлे рдХा рд╕्рд░ोрдд рд╣ै,
рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рдкूрд░े рджेрд╢ рдХी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдЧрддि рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдЗंрдЬрди рднी рд╣ै।
рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдФрд░ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рд╕ाрде рдиिрд╡ेрд╢ рдХिрдпा рдЬाрдП। рдмिрдиा
рдЬ्рдЮाрди рдХे рдХिрдпा рдЧрдпा рдиिрд╡ेрд╢, рдиुрдХрд╕ाрди рдХा рдХाрд░рдг рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 2: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ (рднाрд░рдд рдоें)
Chapter
2: History and Evolution of the Stock Market (In India)
ЁЯФ╣ 1.
рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд (Origin of the Stock Market in
India)
ЁЯУМ
рдкрд░िрдЪрдп:
рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдиींрд╡ 19рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХे рджौрд░ाрди рд░рдЦी рдЧрдИ рдеी। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпाँ
рддेрдЬी рд╕े рдмрдв़ рд░рд╣ी рдеीं рдФрд░ рдХंрдкрдиिрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдкूंрдЬी рдХी рдЬрд░ूрд░рдд
рдеी। рдРрд╕े рдоें рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬ़ाрд░ рдиे рдПрдХ рдЕрд╣рдо рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ।
ЁЯХ░️
рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╢ुрд░ुрдЖрдд:
✅ 1.
рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ:
рднाрд░рдд рдоें рд╢ेрдпрд░
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд 1830 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рд╣ुрдИ рдЬрдм рдмॉрдо्рдмे (рдЕрдм рдоुंрдмрдИ) рдоें рдХुрдЫ рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдиे рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा
рдХंрдкрдиी рдХे рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рд╢ुрд░ू рдХी।
✅ 2.
рдЕрдиौрдкрдЪाрд░िрдХ рд╕рдоूрд╣:
1850 рдХे
рдЖрд╕рдкाрд╕, рд▓рдЧрднрдЧ 22 рд╕्рдЯॉрдХ рдм्рд░ोрдХрд░ рдоुंрдмрдИ рдХे
рдЯाрдЙрди рд╣ॉрд▓ (Horniman Circle) рдХे рдкाрд╕ Banyan tree рдХे рдиीрдЪे рдЗрдХрда्рдаा рд╣ोрдХрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдпрд╣ी рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी
рдЕрдиौрдкрдЪाрд░िрдХ рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдеी।
ЁЯПЫ️
рдмॉрдо्рдмे рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (BSE) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा:
·
рд╡िрд╖рдп: рдЬाрдирдХाрд░ी
·
рд╕्рдеाрдкрдиा
рд╡рд░्рд╖: 1875
·
рд╕्рдеाрди:
рджрд▓ाрд▓ рд╕्рдЯ्рд░ीрдЯ, рдоुंрдмрдИ
·
рд╕्рдеाрдкрдХ: рдк्рд░ेрдордЪंрдж рд░ाрдпрдЪंрдж рдФрд░ рдЕрди्рдп рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
·
рд╡िрд╢ेрд╖рддा: рдпрд╣ рдПрд╢िрдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиा
рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рд╣ै
рдмॉрдо्рдмे рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (BSE) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд "The Native Share and Stock Brokers'
Association" рдХे рдиाрдо рд╕े рд╣ुрдИ рдеी। рдмाрдж рдоें рдЗрд╕े рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдоाрди्рдпрддा
рдоिрд▓ी рдФрд░ рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ंрдЧрдаिрдд рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдмрди рдЧрдпा
рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд 19рд╡ीं рд╕рджी
рдоें рд╣ुрдИ। рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдоुंрдмрдИ (рддрдм рдмंрдмрдИ) рдоें рдПрдХ рдмрд░рдЧрдж рдХे рдкेрдб़ рдХे рдиीрдЪे рдХुрдЫ рд╡्рдпाрдкाрд░ी рдФрд░
рджрд▓ाрд▓ рдЗрдХрдЯ्рдаा рд╣ोрдХрд░ рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЦрд░ीрдж-рдлрд░ोрдЦ्рдд рдХрд░рддे рдеे। рдпрд╣ी рдЫोрдЯा-рд╕ा рд╕рдоूрд╣
рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдмрдиा рдмॉрдо्рдмे
рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (BSE) – рдЬो 1875 рдоें рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े
рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ुрдЖ।
рдпрд╣ рдПрд╢िрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा
рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдмрдиा рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиे рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬों рдоें рдЧिрдиा рдЬाрддा
рд╣ै।
ЁЯФ╣ NSE рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рд╡िрдХाрд╕ (Formation of NSE and Technological
Growth)
ЁЯПЫ️
рдиेрд╢рдирд▓ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE) рдХा рдЖрдЧрдорди:
·
рд╡िрд╖рдп: рдЬाрдирдХाрд░ी
·
рд╕्рдеाрдкрдиा
рд╡рд░्рд╖: 1992
·
рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖рдорддा: 1994 рдоें рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╢ुрд░ू
·
рд╡िрд╢ेрд╖рддा: рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ीрдХृрдд рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢ी
NSE рдХी
рд╕्рдеाрдкрдиा рд╕े рдкрд╣рд▓े рднाрд░рдд рдХा рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоैрдиुрдЕрд▓ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा। NSE рдиे рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд▓ाрдХрд░ рдПрдХ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХिрдпा,
рдЬिрд╕рд╕े рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдФрд░ рд╕्рдкीрдб рджोрдиों рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ।
1992 рдоें рднाрд░рдд рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдХे рдмाрдж, рдПрдХ
рдЖрдзुрдиिрдХ рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢ी рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ुрдИ। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдиेрд╢рдирд▓ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1992 рдоें рд╣ुрдИ рдФрд░ 1994 рдоें рдЗрд╕рдХे рдЬрд░िрдП рдСрдирд▓ाрдЗрди
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╢ुрд░ू рд╣ुрдИ।NSE рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें
рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा, рдЧрддि рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рд╕ुрдзाрд░ рд▓ाрдП। рдЗрд╕рд╕े рдЫोрдЯे рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो
рд╕ीрдзा рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рдоिрд▓ा।
ЁЯФ╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдиाрдПँ рдФрд░ рд╕ुрдзाрд░ (Major Events and Reforms)
рднाрд░рдд рдХे рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдХрдИ
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдШрдЯрдиाрдПं рдФрд░ рд╕ुрдзाрд░ рд╣ुрдП рд╣ैं:
·
1992
– рд╣рд░्рд╖рдж рдоेрд╣рддा рдШोрдЯाрд▓ा: рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж SEBI (рднाрд░рддीрдп
рдк्рд░рддिрднूрддि рдФрд░ рд╡िрдиिрдордп рдмोрд░्рдб) рдХो рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдпा рдЧрдпा।
·
SEBI
рдХा рдЧрдарди: рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд╣िрддों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдиिрдЧрд░ाрдиी рдХे
рд▓िрдП 1992 рдоें SEBI рдХो рд╡ैрдзाрдиिрдХ рджрд░्рдЬा рдоिрд▓ा।
·
2000
рдХे рджрд╢рдХ рдоें рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ीрдХрд░рдг: рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╣ुрдИ, рдЬिрд╕рд╕े рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ
рд╕ेрд╡ाрдПँ рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рдкрд╣ुंрдЪीं।
·
IPO
рдФрд░ Mutual Fund рдмाрдЬाрд░ рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░
рд╡рд░्рд╖ |
рдШрдЯрдиा |
1986 |
BSE Sensex рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд (30 рдХंрдкрдиिрдпों
рдХा рд╕ूрдЪрдХांрдХ) |
1992 |
рд╣рд░्рд╖рдж рдоेрд╣рддा рдШोрдЯाрд▓ा – рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा
рдмрдв़ी |
1994 |
NSE рдоें рд╕्рдХ्рд░ीрди-рдмेрд╕्рдб рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд |
2000 |
рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдФрд░ рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी
рд╢ुрд░ुрдЖрдд |
2012 |
SEBI рдж्рд╡ाрд░ा IPO рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें
рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдмрдв़ाрдИ рдЧрдИ |
2021 |
рднाрд░рдд рдоें рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 10 рдХрд░ोрдб़ рдХे рдкाрд░ рдкрд╣ुँрдЪी |
ЁЯУМ 2. рд╕ेрдмी (SEBI) – рднाрд░рддीрдп рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХा
рдиिрдпाрдордХ
ЁЯПЫ️
2.1
SEBI рдХा рдкूрд░ा рдиाрдо:
ЁЯСЙEnglish
: Securities and
Exchange Board of India
ЁЯСЙ
рд╣िंрджी рдоें : рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рддिрднूрддि рдФрд░ рд╡िрдиिрдордп рдмोрд░्рдб
ЁЯУЕ
рд╕्рдеाрдкрдиा: 12 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1992 рдХो рд╕ंрд╕рдж рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо
рдж्рд╡ाрд░ा SEBI рдХो рд╡ैрдзाрдиिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдоिрд▓ा।
ЁЯОп
рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: “рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд╣िрддों рдХी
рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рддिрднूрддि рдмाрдЬाрд░ рдХा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдФрд░ рд╕्рд╡рд╕्рде рд╡िрдХाрд╕ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд
рдХрд░рдиा।”
ЁЯФТ 2.2 SEBI рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп (Main Functions of SEBI)
рд╢्рд░ेрдгी |
рдХाрд░्рдп |
рдиिрдпाрдордХ
рдХाрд░्рдп |
рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ, рдм्рд░ोрдХрд░, рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓
рдлंрдб рдЖрджि рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा |
рд╡िрдХाрд╕ाрдд्рдордХ
рдХाрд░्рдп |
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиा, рдСрдирд▓ाрдЗрди
рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा |
рд╕ंрд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ
рдХाрд░्рдп |
рдЗрдирд╕ाрдЗрдбрд░
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ, рдзोрдЦाрдзрдб़ी, рдФрд░
рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╣ेрд░ाрдлेрд░ी рдХो рд░ोрдХрдиा |
⚖️ 2.3
SEBI рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ (Powers of SEBI)
·
рдХिрд╕ी
рднी рдХंрдкрдиी рдпा рдм्рд░ोрдХрд░ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЬांрдЪ рдФрд░ рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рдХрд░рдиा
·
рдиिрдпрдоों
рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдкрд░ рдЬुрд░्рдоाрдиा
рдпा рдк्рд░рддिрдмंрдз
рд▓рдЧाрдиा
·
IPO,
Mutual Funds, Buybacks рдЖрджि рдХो рд╕्рд╡ीрдХृрддि рджेрдиा рдпा
рдЕрд╕्рд╡ीрдХृрдд рдХрд░рдиा
ЁЯУв 2.4 SEBI рдж्рд╡ाрд░ा рд▓ाрдП рдЧрдП рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ुрдзाрд░
рд╕ुрдзाрд░ |
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп |
PAN рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп |
рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा
рдФрд░ рдзोрдЦाрдзрдб़ी рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП |
T+1 рд╕ेрдЯрд▓рдоेंрдЯ |
рд▓ेрди-рджेрди
рдХो 1 рджिрди
рдоें рдиिрдкрдЯाрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा |
SCORES рдкोрд░्рдЯрд▓ |
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХी рд╢िрдХाрдпрддों рдХे рд▓िрдП рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкोрд░्рдЯрд▓ |
IPO рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
рдкाрд░рджрд░्рд╢ी |
Anchor investor, ASBA рд╕िрд╕्рдЯрдо
рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा |
рднाрд░рддीрдп рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░
рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢ी рдк्рд░рдгाрд▓ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। SEBI рдЗрд╕ рдкूрд░े рдвांрдЪे рдХा рд░рдХ्рд╖рдХ рдФрд░
рдиिрдпाрдордХ рд╣ै,
рдЬो рдпрд╣ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै
рдХि рдмाрдЬाрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖, рдкाрд░рджрд░्рд╢ी рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд╣िрдд рдоें рдХाрдо рдХрд░े।
ЁЯУМ
3. рднाрд░рддीрдп рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा (Structure of Indian
Stock Market)
рднाрд░рддीрдп рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░
рдПрдХ рдмрд╣ुрд╕्рддрд░ीрдп рдФрд░ рд╕ंрдЧрдаिрдд рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╣ै,
рдЬिрд╕рдоें рдХрдИ рд╕ंрд╕्рдеाрдПं, рдордз्рдпрд╕्рде рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рд╢ाрдоिрд▓
рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдХों рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиी рд╣ोрддी рд╣ै:
ЁЯзй
3.1 рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (Stock Exchanges)
рдЙрджाрд╣рд░рдг: BSE (Bombay Stock Exchange), NSE
(National Stock Exchange)
рдпे рдРрд╕े рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо
рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рд╢ेрдпрд░ों, рдмॉрди्рдб्рд╕, рдбेрд░िрд╡ेрдЯिрд╡्рд╕ рдЖрджि рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рд╣ोрддी рд╣ै।
ЁЯзй
3.2 рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investors)
рдЗрд╕рдоें рджो рдк्рд░рдХाрд░
рд╣ोрддे рд╣ैं:
ЁЯФ╣
рд░िрдЯेрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Retail Investors) — рдЖрдо рд▓ोрдЧ
ЁЯФ╣
рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Institutional Investors) — рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓
рдлंрдб, рдмीрдоा рдХंрдкрдиिрдпाँ рдЖрджि
ЁЯзй
3.3 рдм्рд░ोрдХрд░ рдФрд░ рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░
рдпे рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдЬैрд╕े: Angel One, Zerodha, Upstox рдЖрджि
ЁЯзй
3.4 рдбिрдкॉрдЬिрдЯрд░ी рдФрд░ рдбिрдкॉрдЬिрдЯрд░ी рдкाрд░्рдЯिрд╕िрдкेंрдЯ (DPs)
рд╢ेрдпрд░ों рдХो
рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рд░ूрдк рдоें рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП
рднाрд░рдд рдоें рджो рдк्рд░рдоुрдЦ
рдбिрдкॉрдЬिрдЯрд░ी рд╣ैं:
ЁЯФ╣
NSDL (National Securities Depository Ltd.)
ЁЯФ╣
CDSL (Central Depository Services Ltd.)
ЁЯзй
3.5 рдХ्рд▓ीрдпрд░िंрдЧ рдХॉрд░рдкोрд░ेрд╢рди рдФрд░ рд╕ेрдЯрд▓рдоेंрдЯ рдПрдЬेंрд╕ी
рдпे рд▓ेрди-рджेрди рдХो
рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рддрд░ीрдХे рд╕े рдиिрдкрдЯाрди (settlement)
рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдЙрджाрд╣рд░рдг: NCL (NSE Clearing Ltd.)
ЁЯФ╣ 4.
рдЖрдЬ рдХा рднाрд░рддीрдп рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ (The Present-Day Indian Stock
Market)
рдЖрдЬ рднाрд░рдд рдХा рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ
рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдмрд╕े рддेрдЬ़ी рд╕े рдмрдв़рддे рдмाрдЬाрд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै। рдХрд░ोрдб़ों рд▓ोрдЧ рд╕ीрдзे рдпा рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓
рдлंрдб्рд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।
рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдРрдк्рд╕, UPI рдкेрдоेंрдЯ, рдХрдо рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ, рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЪрд▓рддे рдЕрдм рдЫोрдЯे рд╢рд╣рд░ों
рдФрд░ рдЧाँрд╡ों рд╕े рднी рд▓ोрдЧ рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдЬुрдб़ рд░рд╣े рд╣ैं।
ЁЯФз
5. рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рднूрдоिрдХा
5.1 IT рдФрд░ рдЯेрдХ рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдХा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди :
· IT рдЗंрдбेрдХ्рд╕ рдиे рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ
рджрд░्рдЬ рдХी рд╣ै: Nifty IT рдЗрдг्рдбेрдХ्рд╕ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 0.5% рдХी рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рджेрдЦी рдЧрдИ, рдЬिрд╕рдоें Tech Mahindra рдХी рд╕्рд▓िрдк рдоुрдЦ्рдп рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ी рд╣ै।
· Tata Consultancy Services (TCS) рдФрд░
HCLTech рдЬैрд╕ी рдХंрдкрдиिрдпों рдХी рдХрдордЬ़ोрд░ рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╕े рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рд╢ेрдпрд░
рджрдмाрд╡ рдоें рдЖрдП рд╣ैं।
5.2 рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╣ाрд▓ाрдд рдХा рдЕрд╕рд░ :
· рдЕрдоेрд░िрдХी Fed / Powell рдкрд░ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдб्рд░ाрдЗрд╡िंрдЧ рдлैрдХ्рдЯрд░ рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े
рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬिрдХрд▓ рд╢ेрдпрд░ों рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдкрдб़ा рд╣ै, North American рдФрд░
рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЯेрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рднी рдорди्рджी рджेрдЦी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।
5.3 рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо рдХा рдпोрдЧрджाрди :
· Groww рдЬैрд╕े рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо рдиे рддेрдЬी
рд╕े рдЕрдкрдиी рдкрд╣ुँрдЪ рдмрдв़ाрдИ рд╣ै – 13 рдоिрд▓िрдпрди рд╕рдХ्рд░िрдп рдХ्рд▓ाрдЗंрдЯ्рд╕ рддрдХ।
· рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдПрдХ्рд╕ेрд╕ рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े, рд░िрдЯेрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рднाрдЧीрджाрд░ी
рдЖрд╕рдоाрди рдЫू рд░рд╣ी рд╣ै, рдЬिрд╕рдиे рдЖрдЗрдЯी рдПрд╡ं рдоिрдб-рдХैрдк/рд╕्рдоॉрд▓-рдХैрдк рд╕्рдЯॉрдХ्рд╕
рдХी рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी рдФрд░ рдЕрд╕्рдеिрд░рддा рджोрдиों рдмрдв़ाрдИ рд╣ै।
ЁЯЫН️ рд░िрдЯेрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рднूрдоिрдХा:
1. рдмрдв़рддी рднाрдЧीрджाрд░ी рдФрд░ рдкрд╣рд▓ी
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि
o
рдХोрд░ोрдиा рдХे рдмाрдж рд╕े рд░िрдЯेрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी
рд╕ंрдЦ्рдпा рджोрдЧुрдиी рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै, рдЬिрдирдХी рднाрдЧीрджाрд░ी 45%
рд╕े рдЕрдзिрдХ рдмрддाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै|
o
рдЙрди्рд╣ोंрдиे IPOs, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб्рд╕, рдЗрдХ्рд╡िрдЯीрдЬ, рдФрд░ especially
рдбेрд░िрд╡ेрдЯिрд╡्рд╕ рдоें рднाрд░ी рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी рд▓ी рд╣ै।
2. рдбेрд░िрд╡ेрдЯिрд╡ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдкрд░
рдмрдб़ा рдЕрд╕рд░ рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо
o
FY25 рдоें рд░िрдЯेрд▓ рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ рдиे рдбेрд░िрд╡ेрдЯिрд╡्рд╕ (F&O)
рдоें рд▓рдЧрднрдЧ ₹1.05 рд▓ाрдЦ рдХрд░ोрдб़ рдХा рдиुрдХрд╕ाрди рдЙрдаाрдпा।
o
SEBI рдЦрддрд░ा рд╕рдордЭ рд░рд╣ी рд╣ै—91% рд░िрдЯेрд▓ рдбेрд░िрд╡ेрдЯिрд╡्рд╕ рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ рдиे рдиुрдХрд╕ाрди рдЦाрдпा।
3. рд░ीрдЧ्рдпुрд▓ेрдЯрд░ी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा
o
SEBI рдиे рдбेрд░िрд╡ेрдЯिрд╡्рд╕ рдПрдХ्рд╕рдкाрдпрд░ी рдкрд░
рдк्рд░рддिрдмंрдз рд▓рдЧाрдП рдФрд░ рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХे 'lot size' рдмрдв़ाрдП, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕рдЯ्рдЯेрдмाрдЬी рд╕े рдмाрдЬाрд░ рдЕрд╕्рдеिрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
o
Jane Street рдХी рдордиिрдкुрд▓ेрд╢рди рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े
рд╕्рдеाрдиीрдп рдЦुрджрд░ा рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рдЙрдаाрдиा рдкрдб़ा, рдЬिрд╕рд╕े рд╡िрдиिрдпрдорди
рдХрдб़ा рд╣ुрдЖ।
4. рд▓рдо्рдмी рдЕрд╡рдзि рд░рдгрдиीрддिрдпों рдХा
рдк्рд░рднाрд╡
o
рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдЕрдм 'disciplined,
financial‑literacy рдЖрдзाрд░िрдд' рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ рдЬोрд░ рджे
рд░рд╣े рд╣ैं।
o
‘Small Steps, Big Returns’– рдЬैрд╕े рдЖрд░्рдЯिрдХрд▓
рдоें рд░िрдЯेрд▓ рдХो рдЕрд▓рд░्рдЯ рд░рд╣рдиे рдФрд░ рд╡िрд╡िрдз рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।
ЁЯОп рд╕ाрд░ांрд╢ рддाрд▓िрдХा:
рддрдд्рд╡ |
рднूрдоिрдХा рдПрд╡ं рдк्рд░рднाрд╡ |
IT/рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी
рдиिрд╡ेрд╢рдХ |
IT рд╕ेрдХ्рдЯрд░
рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ, рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ
рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддाрдУं рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा,
рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо рд╕े рддीрд╡्рд░
рд╕рд╣рднाрдЧिрддा |
рд░िрдЯेрд▓
рдиिрд╡ेрд╢рдХ |
45%+ рдоाрд░्рдХेрдЯ
рд╕рд╣рднाрдЧिрддा, F&O рдоें
рднाрд░ी рдиुрдХрд╕ाрди, рд╡िрдиिрдпрдоों
рдкрд░ рджрдмाрд╡, рд▓ंрдмी
рдЕрд╡рдзि рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ рдз्рдпाрди |
ЁЯУМ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
·
рдЯेрдХ
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХा рдоूрд╡рдоेंрдЯ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕ंрдХेрддों (рдЬैрд╕े US
Fed, рдХ्рд╡ाрд░्рдЯрд░рд▓ी рдЕрдкрдбेрдЯ्рд╕) рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै, рдФрд░
рдЙрди्рд╣ें рдЬ्рдпाрджा рддीрд╡्рд░ volatility рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा
рд╣ै।
·
рджूрд╕рд░ी
рдУрд░, рд░िрдЯेрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рдмрдв़рддी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиे рднाрд░рддीрдп
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХो рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ (sentiment-driven)
рдФрд░ рдЕрд╕्рдеिрд░ рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै—SEBI рдХी рдиीрддिрдпों рдоें
рдмрджрд▓ाрд╡ рджेрдЦрдХрд░ рдпрд╣ी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै।
·
рдЗрди
рд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░рд▓ рдмрджрд▓ाрд╡ों рд╕े рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдм्рд░ेрдХрдЖрдЙрдЯ рдХे рдоौрдХे рднी рдмрдв़ рд░рд╣े рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЬोрдЦिрдо рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░
рд╡िрдд्рддीрдп рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди
рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рднी рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ोрддी рд╣ै।
ЁЯУЭ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
(Conclusion):
рднाрд░рдд рдХा рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд▓ंрдмी рдпाрдд्рд░ा рддрдп рдХрд░ рдЪुрдХा рд╣ै — рдПрдХ рдмрд░рдЧрдж рдХे рдкेрдб़ рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ोрдХрд░ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдпुрдЧ рдоें
рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ рдЪुрдХा рд╣ै। рдЕрдм рдпрд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рдЕрдоीрд░ों рдХा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЖрдо рдиाрдЧрд░िрдХों
рдХे рд▓िрдП рднी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рд░ाрд╕्рддा рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै।
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 3: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे
рдк्рд░рдХाрд░ – рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдФрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ
Chapter
6: Types of Stock Market Primary and Secondary Market
ЁЯФ╣ 1.
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे рджो рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рдХाрд░ (Types of Stock Market)
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк
рд╕े рджो рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ोрддा рд╣ै:
1. рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ (Primary Market)
2. рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ (Secondary Market)
рджोрдиों рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рджोрдиों рд╣ी рдкूंрдЬी рдЬुрдЯाрдиे рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рдоें рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг
рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддे рд╣ैं।
ЁЯФ╣ рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै? (What is the Primary Market?)
рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╡рд╣ рдЬрдЧрд╣ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдХंрдкрдиी рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рдЬрдирддा рдХो рдмेрдЪрддी рд╣ै। рдЗрд╕े IPO (Initial
Public Offering) рдХрд╣ा
рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрдм рдХोрдИ рдХंрдкрдиी рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдкूंрдЬी рдЬुрдЯाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╢ेрдпрд░ рдЬाрд░ी рдХрд░рддी рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे
рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд░рддी рд╣ै।
рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं:
·
рдХंрдкрдиी
рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХे рдмीрдЪ рд╕ीрдзा рд▓ेрди-рджेрди
·
рд╢ेрдпрд░
рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЬाрд░ी рд╣ोрддे рд╣ैं
·
рдоूрд▓्рдп
рдлिрдХ्рд╕ рдпा рдмुрдХ рдмिрд▓्рдбिंрдЧ рдХे рдЬ़рд░िрдП рддрдп рд╣ोрддा рд╣ै
·
рдпрд╣ाँ
рд╕े рдоिрд▓े рдкैрд╕े рдХंрдкрдиी рдХे рдкाрд╕ рдЬाрддे рд╣ैं
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЬрдм LIC рдиे 2022 рдоें рдкрд╣рд▓ी
рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рдЬрдирддा рдХो рдмेрдЪे – рд╡рд╣ IPO рдеा рдпाрдиी рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी
рдоाрд░्рдХेрдЯ।
ЁЯФ╣ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?(What is the Secondary Market?)
рд╕ेрдХेंрдбрд░ी
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╡рд╣ рдЬрдЧрд╣ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдкрд╣рд▓े рд╕े рдЬाрд░ी рдХिрдП рдЧрдП рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЖрдкрд╕ рдоें рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рдХрд░рддे
рд╣ैं। рдпрд╣
рд╡рд╣ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╣ै рдЬो рд╣рдо рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ BSE рдпा
NSE рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд╣рдЪाрдирддे рд╣ैं।
рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं:
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХे рдмीрдЪ рд▓ेрди-рджेрди рд╣ोрддा рд╣ै
·
рдХंрдкрдиी
рдХो рд╕ीрдзे рдкैрд╕ा рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा
·
рд╢ेрдпрд░
рдХी рдХीрдордд рдоांрдЧ рдФрд░ рдЖрдкूрд░्рддि рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै
·
рдЗрд╕рдоें
рд░ोрдЬ़ाрдиा рдХрд░ोрдб़ों рдХा рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै
ЁЯФ╣ 4.
рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдФрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдЕंрддрд░:
(Difference Between
Primary and Secondary Market)
рдкрд╣рд▓ू |
рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ |
рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ |
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп |
рдкूंрдЬी
рдЬुрдЯाрдиा |
рд╢ेрдпрд░ों
рдХी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ |
рдЦрд░ीрджाрд░ |
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рд╕ीрдзे рдХंрдкрдиी рд╕े |
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े |
рд╢ेрдпрд░
рдЬाрд░ी |
рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ |
рдкрд╣рд▓े рд╕े
рдоौрдЬूрдж |
рдкैрд╕ा
рдХिрд╕े рдоिрд▓рддा рд╣ै |
рдХंрдкрдиी рдХो |
рджूрд╕рд░े
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХो |
рдоाрдз्рдпрдо |
IPO / FPO |
Stock Exchange
(NSE/BSE) |
English:
Aspect |
Primary
Market |
Secondary
Market |
Purpose |
Raise capital |
Trade shares |
Buyer |
Investor buys
from company |
Investors trade
among themselves |
Shares |
Issued for the
first time |
Already existing |
Who Gets the
Money? |
Company |
Selling investor |
Platform |
IPO / FPO |
Stock Exchange
(NSE/BSE) |
ЁЯУЭ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
(Conclusion):
рдк्рд░ाрдЗрдорд░ी рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХंрдкрдиी рдХो рдкूंрдЬी рдЬुрдЯाрдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рд╕ेрдХेंрдбрд░ी
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी рдФрд░ рд▓ाрдн рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рджेрддा рд╣ै। рджोрдиों рдмाрдЬाрд░ рдоिрд▓рдХрд░ рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХो рд╕्рдеिрд░ рдФрд░ рд╕рдХ्рд░िрдп рдмрдиाрдП рд░рдЦрддे рд╣ैं।
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп
4: рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдк्рд░рдХाрд░
(Types of Investment in Stock Market)
├╝ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдмрдиाрдо рд╢ॉрд░्рдЯ
рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢
├╝ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢
(рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рдиिрд╡ेрд╢)
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ोрддा рд╣ै рдХिрд╕ी рд╕्рдЯॉрдХ рдпा рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ाрдзрди рдХो рд▓ंрдмी
рдЕрд╡рдзि (1 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ, рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ 3–5
рд╡рд░्рд╖ рдпा рдЙрд╕рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ) рддрдХ рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рдиा।
рд▓ाрдн:
·
рдХंрдкाрдЙंрдбिंрдЧ
рдХा рд▓ाрдн
·
рдбिрд╡िрдбेंрдб
рдФрд░ рдмोрдирд╕ рдЬैрд╕े рд▓ाрдн
·
рд▓ॉрди्рдЧ
рдЯрд░्рдо рдХैрдкिрдЯрд▓ рдЧेрди рдЯैрдХ्рд╕ рдоें рдЫूрдЯ (₹1
рд▓ाрдЦ рддрдХ рдЯैрдХ्рд╕ рдл्рд░ी)
·
рдЬोрдЦिрдо
рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдХрдо (рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै)
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
Reliance, Infosys, HDFC Bank рдЬैрд╕े рдордЬрдмूрдд рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓ рд╡ाрд▓े рд╕्рдЯॉрдХ्рд╕
рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рдиा।
ЁЯУМ рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢ (рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ рдиिрд╡ेрд╢) :
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢ рд╡рд╣ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдХुрдЫ рджिрдиों рд╕े рд▓ेрдХрд░ 1 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдд्рд╡рд░िрдд рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा рд╣ोрддा рд╣ै।
рд▓ाрдн рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо:
·
рддेрдЬी
рд╕े рдоुрдиाрдлा рдХрдоाрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░
·
рдЕрдзिрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд░िрд╕्рдХ рдФрд░ рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдХा рд╕ाрдордиा
·
рдЯ्рд░ेंрдб
рдФрд░ рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рдиिрд░्рднрд░рддा
рдЯैрдХ्рд╕:
рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо рдХैрдкिрдЯрд▓ рдЧेрди рдЯैрдХ्рд╕ – 15% (рдпрджि рдиिрд╡ेрд╢
1 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдХрдо рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рд╣ै)
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдХे рд░िрдЬрд▓्рдЯ, рди्рдпूрдЬ рдпा рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓
рдм्рд░ेрдХрдЖрдЙрдЯ рдкрд░ 1-2 рд╣рдл्рддे рдпा рдорд╣ीрдиों рдХे рд▓िрдП рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा।
ЁЯУМ рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдмрдиाрдо рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ :
ЁЯУМ рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ :
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдоें рдЖрдк рдЬो рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे рд╣ैं, рд╡рд╣
рдЖрдкрдХे рдбीрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рдЯ्рд░ांрд╕рдлрд░ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЖрдк рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рджिрди рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдордп рддрдХ
рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ:
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╕्рдЯॉрдХ рдХा рдоाрд▓िрдХ рдмрдирддा рд╣ै
·
рд▓ंрдмी
рдЕрд╡рдзि рдХी рд╕ोрдЪ (рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдпा рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо рд╣ोрд▓्рдбिंрдЧ)
·
рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ
рдФрд░ рдЯैрдХ्рд╕ рдеोрдб़े рдЕрдзिрдХ
·
рдХрдо
рд░िрд╕्рдХ рдФрд░ рд╕्рдеिрд░рддा
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЖрдкрдиे 100 рд╢ेрдпрд░ Tata Motors рдХे рдЦрд░ीрджे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें 6 рдорд╣ीрдиे рддрдХ рд╣ोрд▓्рдб рдХिрдпा।
ЁЯУМ рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ (Intraday Trading):
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдоें рд╢ेрдпрд░ рдЙрд╕ी рджिрди рдЦрд░ीрджे рдФрд░ рдмेрдЪे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें
рд╕्рдЯॉрдХ рдХी рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी।
рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ:
·
рдХेрд╡рд▓
рдЙрд╕ी рджिрди рдХा рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдХैрд╢ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै
·
рдЙрдЪ्рдЪ
рд░िрд╕्рдХ – рдЦाрд╕рдХрд░ рдмिрдиा рд░рдгрдиीрддि рдХे
·
рддेрдЬ
рдиिрд░्рдгрдп рдФрд░ рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рдЬрд░ूрд░ी
·
рдХрдо
рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ, рд▓ेрдХिрди рд╣ाрдИ рд╕्рдЯॉрдкрд▓ॉрд╕ рдЬрд░ूрд░ी
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рд╕ुрдмрд╣ Infosys рдХे рд╢ेрдпрд░ ₹1500 рдоें рдЦрд░ीрджे, рджोрдкрд╣рд░ рдоें ₹1510 рдоें
рдмेрдЪ рджिрдП – рдпрд╣ी рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╣ै।
ЁЯУК рддुрд▓рдиा рддाрд▓िрдХा :
рд╡िрд╢ेрд╖рддा |
рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо |
рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо |
рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ |
рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ |
рд╕рдордпाрд╡рдзि |
1 рд╡рд░्рд╖
рд╕े рдЕрдзिрдХ |
1 рджिрди
рд╕े 1 рд╡рд░्рд╖
рддрдХ |
1 рджिрди
рд╕े рдЕрдзिрдХ |
рдПрдХ рд╣ी рджिрди рдоें |
рд░िрд╕्рдХ |
рдХрдо |
рдордз्рдпрдо-рдЙрдЪ्рдЪ |
рдХрдо |
рдЙрдЪ्рдЪ |
рдЯैрдХ्рд╕ |
LTCG
(10%) |
STCG
(15%) |
рд▓ाрдЧू |
рдирд╣ीं (рдпрджि рд╕्рдХ्рд╡ेрдпрд░ рдСрдл) |
рддрдХрдиीрдХी рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг |
рдЬрд░ूрд░ी рдирд╣ीं |
рдЬрд░ूрд░ी |
рдеोрдб़ा рдЬрд░ूрд░ी |
рдЕрдд्рдпंрдд рдЬрд░ूрд░ी |
рдоुрдиाрдлा рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा |
рд╕्рдеिрд░ рдФрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ |
рддेрдЬ рдкрд░ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд |
рд╕्рдеिрд░ |
рддेрдЬ рдкрд░ рдЬोрдЦिрдорднрд░ा |
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ :
·
рдЕрдЧрд░
рдЖрдк рдХрдо
рдЬोрдЦिрдо рдФрд░ рд╕्рдеिрд░ рдоुрдиाрдлा
рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рддो рд▓ॉрди्рдЧ
рдЯрд░्рдо рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
рд╕рдмрд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै।
·
рдЕрдЧрд░
рдЖрдк рдЕрдиुрднрд╡, рд╕рдордп рдФрд░ рддेрдЬ़ рдиिрд░्рдгрдп рдХ्рд╖рдорддा рд░рдЦрддे рд╣ैं, рддो рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдпा рд╢ॉрд░्рдЯ рдЯрд░्рдо рдоें рдоौрдХा рдЖрдЬ़рдоा рд╕рдХрддे рд╣ैं—but with risk management.
·
рд╣рдоेрд╢ा
рдЕрдкрдиी рд╡िрдд्рддीрдп
рд╕्рдеिрддि,
рд▓рдХ्рд╖्рдп рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ें।
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 5: рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рддिрднाрдЧी
(Main Participants in the Stock Market)
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдПрдХ
рдРрд╕ा рдоंрдЪ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдХрдИ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд▓ोрдЧ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ рднाрдЧ рд▓ेрддे рд╣ैं। рд╕рднी рдХी
рднूрдоिрдХा рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд╕рдм рдоिрд▓рдХрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХो рд╕рдХ्рд░िрдп рдФрд░ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдмрдиाрдП рд░рдЦрддे рд╣ैं।
1️⃣ рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investors)
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рд╡े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдХे рд╢ेрдпрд░ рдпा рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдоें рдкैрд╕े
рд▓рдЧाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рддрдХ рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рдХाрд░:
·
рдЦुрджрд░ा
рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Retail
Investors): рдЖрдо рдЬрдирддा, рдЫोрдЯे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиिрд╡ेрд╢
·
рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд
рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Institutional
Investors): рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб्рд╕, рдмीрдоा рдХंрдкрдиिрдпाँ,
рдмैंрдХ, рдЖрджि
рднूрдоिрдХा:
·
рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ
рдкूंрдЬी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा
·
рдмाрдЬ़ाрд░
рдХी рд╕्рдеिрд░рддा рдоें рдпोрдЧрджाрди
·
рдХंрдкрдиिрдпों
рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╕ाрдЭेрджाрд░ी
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि 5 рд╕ाрд▓ рдХे рд▓िрдП Tata Steel рдХे рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддा рд╣ै рдФрд░ рдбिрд╡िрдбेंрдб рдФрд░ рдкूंрдЬी рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рддा рд╣ै।
2️⃣ рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ (Traders) :
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ рд╡े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд╢ेрдпрд░ों рдХो рдХुрдЫ рдоिрдирдЯ, рдШंрдЯे,
рджिрди рдпा рд╣рдл्рддों рдХे рднीрддрд░ рдЦрд░ीрджрддे рдФрд░ рдмेрдЪрддे рд╣ैं, рдоुрдЦ्рдп
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдоुрдиाрдлा рдХрдоाрдиा рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рдХाрд░:
·
рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे
рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ (Intraday)
·
рд╕्рд╡िंрдЧ
рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ (2-10 рджिрди)
·
рдкोрдЬिрд╢рдирд▓
рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ (1-3 рдорд╣ीрдиे)
·
рдСрдк्рд╢рди/рдл्рдпूрдЪрд░्рд╕
рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ (Derivative
Traders)
рднूрдоिрдХा:
·
рдмाрдЬाрд░
рдоें рддрд░рд▓рддा (liquidity) рдмрдв़ाрдиा
·
рдоूрд▓्рдп
рдЦोрдЬ (price discovery) рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдорджрдж
·
рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡
рд╕े рдоुрдиाрдлा рдмрдиाрдиा
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдПрдХ рдЯ्рд░ेрдбрд░ рд╕ुрдмрд╣ Infosys рдЦрд░ीрджрддा рд╣ै рдФрд░ рджोрдкрд╣рд░
рдоें рдмेрдЪ рджेрддा рд╣ै – рдпрд╣ी рдЗंрдЯ्рд░ाрдбे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╣ै।
3️⃣ рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ рдФрд░ рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ :
ЁЯУМ рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ :
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ рдРрд╕े рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░्рдб рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдФрд░ рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдХे рдмीрдЪ рд▓ेрди-рджेрди рдХрд░ाрддे рд╣ैं।
рдк्рд░рдоुрдЦ рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕:
Zerodha, Upstox, Angel One, Groww, ICICI Direct рдЖрджि
рд╕ेрд╡ाрдПँ:
·
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо
·
рд░िрд╕рд░्рдЪ
рд░िрдкोрд░्рдЯ्рд╕
·
рдХрд╕्рдЯрдорд░
рд╕рдкोрд░्рдЯ
·
рдбीрдоैрдЯ
рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ
ЁЯУМ рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ / рдЕрдзिрдХृрдд
рд╡्рдпрдХ्рддि (Authorised Person):
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ рд╡े рдПрдЬेंрдЯ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ рдХे рддрд╣рдд рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░
рдЫोрдЯे рд╢рд╣рд░ों/рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЗрд▓ाрдХों рдоें рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो рд╕ेрд╡ा рджेрддे рд╣ैं।
рднूрдоिрдХा:
·
рд▓ोрдХрд▓
рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХो рдЬोреЬрдиा
·
рдиिрд╡ेрд╢
рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा
·
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
рдХे рдиिрдпрдоों рдФрд░ SEBI рдХे рджिрд╢ाрдиिрд░्рджेрд╢ों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
Angel One рдХा рдЕрдзिрдХृрдд рдкाрд░्рдЯрдирд░ рдХिрд╕ी рдХрд╕्рдмे рдоें рдирдП рдбीрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдЦोрд▓рддा
рд╣ै рдФрд░ рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХो рд╕рд▓ाрд╣ рджेрддा рд╣ै।
4️⃣ SEBI рдФрд░ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ
ЁЯУМ SEBI (Securities
and Exchange Board of India)
рдкрд░िрднाрд╖ा:
SEBI рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдеा рд╣ै рдЬो рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдиिрдЧрд░ाрдиी рдФрд░
рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддी рд╣ै।
рд╕्рдеाрдкрдиा:
1992 рдоें рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдиिрдХाрдп рдХे рд░ूрдк рдоें
рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп:
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХे рд╣िрддों рдХी рд░рдХ्рд╖ा
·
рдл्рд░ॉрдб
рдХो рд░ोрдХрдиा
·
рдоाрд░्рдХेрдЯ
рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा
·
рдирдП
рдиिрдпрдо рдФрд░ рд░ेрдЧुрд▓ेрд╢рди рдмрдиाрдиा
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
SEBI рдиे рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें F&O рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдкрд░
рд░िрдкोрд░्рдЯ рдЬाрд░ी рдХी рдХि 91% рд░िрдЯेрд▓ рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рдоें рд╣ैं।
ЁЯУМ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ :
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдпрд╣ рдПрдХ рдРрд╕ा рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рд╣ोрддी рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рдоुрдЦ्рдп рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ:
·
BSE
(Bombay Stock Exchange)
·
NSE
(National Stock Exchange)
рднूрдоिрдХा:
·
рд╢ेрдпрд░ों
рдХी рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдзрддा (Listing)
·
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдХрд░рдиा
·
рд░ीрдпрд▓
рдЯाрдЗрдо рдбेрдЯा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
NSE рдкрд░ Reliance Industries рдХा рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХोрдб –
RELIANCE рд╣ोрддा рд╣ै।
ЁЯУК рднूрдоिрдХा рддुрд▓рдиा рддाрд▓िрдХा :
рдк्рд░рддिрднाрдЧी |
рдХाрд░्рдп |
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп |
рдиिрд╡ेрд╢рдХ |
рдкूंрдЬी
рд▓рдЧाрдиा |
рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ
рд▓ाрдн рд╡ рдЧ्рд░ोрде |
рдЯ्рд░ेрдбрд░ |
рддेрдЬी
рд╕े рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी |
рдд्рд╡рд░िрдд
рд▓ाрдн |
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ |
рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо
рд╡ рдоाрдз्рдпрдо |
рд╕ुрд╡िрдзाрдЬрдирдХ
рд▓ेрди-рджेрди |
рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ |
рд╕्рдеाрдиीрдп
рд╕ेрд╡ा |
рдЧ्рд░ाрд╣рдХ
рдЬोрдб़рдиा |
SEBI |
рдиिрдпрдорди
рд╡ рдиिрдЧрд░ाрдиी |
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг |
рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ |
рд╡्рдпाрдкाрд░
рдХा рдоंрдЪ |
рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी
рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा |
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рднाрд░рддीрдп рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░
рдХрдИ рдк्рд░рддिрднाрдЧिрдпों рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдиिрд╡ेрд╢рдХ, рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕, рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
рдФрд░ рд░ेрдЧुрд▓ेрдЯрд░्рд╕ рд╕рднी рдХी рдЕрдкрдиी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рдХे
рд▓िрдП рдЗрди рдк्рд░рддिрднाрдЧिрдпों рдХी рдХाрд░्рдпрдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдЬाрдирдиा рдмेрд╣рдж рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।
ЁЯУК рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рддिрднाрдЧिрдпों
рдХा Flowchart :
┌────────────────────┐
│
SEBI (рдиिрдпाрдордХ)
│
└────────┬───────────┘
│
рдиिрдпрдорди рдХрд░рддा рд╣ै
▼
┌────────────────────────────────────┐
│
рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE / BSE)
│
└────────┬───────────────┬────────────┘
│
│
рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХा
рдиिрдЧрд░ाрдиी рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо
▼
▼
┌────────────┐
┌──────────────────┐
│
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
│
│
рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ / AP
│
└────┬─────────┘
└────┬─────────────┘
│
│
рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо рджेрддे рд╣ैं рдиिрд╡ेрд╢рдХों рд╕े рд╕ीрдзे
рдФрд░ рдСрд░्рдбрд░ рдПрдХ्рд╕िрдХ्рдпूрдЯ рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░рддे рд╣ैं
▼
▼
┌───────────────────┐
┌─────────────────────┐
│
рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investors)
│
│
рдЯ्рд░ेрдбрд░ (Traders)
│
└───────────────────┘
└─────────────────────┘
│
▼
рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे/рдмेрдЪрддे рд╣ैं
рдФрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдкूंрдЬी рд▓рдЧाрддे рд╣ैं
ЁЯФО рд╡्рдпाрдЦ्рдпा:
·
SEBI рд╕рдмрд╕े рдКрдкрд░ рд╣ोрддा рд╣ै,
рдЬो рд╕рднी рдХो рд░ेрдЧुрд▓ेрдЯ рдХрд░рддा рд╣ै।
·
рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ
(NSE/BSE) рд╡ो рдоंрдЪ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╣ोрддी рд╣ै।
·
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
рдФрд░ рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕
рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХो рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рд╕े рдЬोрдб़рдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ैं।
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░
рд╡ो рд▓ोрдЧ рд╣ैं рдЬो рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे рдФрд░ рдмेрдЪрддे рд╣ैं।
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 6: рдбीрдоैрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ
рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
(What Are Demat and Trading Accounts?)
рдЖрдЬ рдХे рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдпुрдЧ
рдоें рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рджो рдоुрдЦ्рдп рдЦाрддे рд╣ोрдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै — рдбीрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ। рдЗрд╕ рдЕрдз्рдпाрдп рдоें рд╣рдо рдЗрди рджोрдиों
рдЦाрддों рдХो рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕рдордЭेंрдЧे।
1️⃣ рдЬрд░ूрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдФрд░ рдЦाрддा
рдЦोрд▓рдиा
ЁЯУЛ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ:
1. рдкैрди рдХाрд░्рдб (PAN Card)
2. рдЖрдзाрд░ рдХाрд░्рдб (Aadhaar Card)
3. рдмैंрдХ рдЦाрддा (Bank Account) – IFSC рдФрд░
рдкाрд╕рдмुрдХ/рдЪेрдХ
4. рд╕िрдЧ्рдиेрдЪрд░ (Signature) рд╕्рдХैрди рдХी рд╣ुрдИ
рдХॉрдкी
5. рдПрдХ рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рд╕ाрдЗрдЬ рдлोрдЯो
6. рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░ рдФрд░ рдИрдоेрд▓ ID
ЁЯУМ
KYC рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
рдХे рддрд╣рдд рдЗрди рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬों рдХा рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╡ेрд░िрдлिрдХेрд╢рди рд╣ोрддा рд╣ै।
2️⃣ рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХ्рдпा рд╣ै? (What is a Demat Account?)
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै "Dematerialized Account"
– рдпाрдиी рдПрдХ рдРрд╕ा рдЦाрддा рдЬिрд╕рдоें рдЖрдкрдХे рдЦрд░ीрджे рдЧрдП рд╢ेрдпрд░ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рд░ूрдк рдоें рд░рдЦे рдЬाрддे рд╣ैं।
рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп:
·
рд╢ेрдпрд░ों
рдХो рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдлॉрд░्рдо рдоें рд░рдЦрдиा
·
рд╢ेрдпрд░
рдЯ्рд░ांрд╕рдлрд░, рдмोрдирд╕, рдбिрд╡िрдбेंрдб, рд░ाрдЗрдЯ्рд╕ рд╢ेрдпрд░
рдЖрджि рдХो рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рдиा
·
рднौрддिрдХ
рд╕рд░्рдЯिрдлिрдХेрдЯ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиा
рдХрд╣ाँ рдЦुрд▓рддा рд╣ै:
NSDL рдпा CDSL рдХे рддрд╣рдд рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░्рдб рдХिрд╕ी рдбिрдкॉрдЬिрдЯрд░ी
рдкाрд░्рдЯिрд╕िрдкेंрдЯ (DP) рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЖрдкрдиे Reliance рдХे 10 рд╢ेрдпрд░
рдЦрд░ीрджे – рдпे рдЖрдкрдХे рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рджिрдЦाрдИ рджेंрдЧे, рди рдХि рдХाрдЧрдЬ
рдкрд░।
3️⃣ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХ्рдпा рд╣ै? (What is a Trading Account?)
рдкрд░िрднाрд╖ा:
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдПрдХ рдРрд╕ा рдЦाрддा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдк рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे рдФрд░ рдмेрдЪрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рд╕्рдЯॉрдХ
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ोрддा рд╣ै।
рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп:
·
рдСрд░्рдбрд░
рдк्рд▓ेрд╕ рдХрд░рдиा (Buy/Sell)
·
рдоाрд░्рдХेрдЯ
рдоें рд▓ाрдЗрд╡ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
·
рдлंрдб्рд╕
рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ рдЪाрд░्рдЬ рдХрдЯौрддी
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЬрдм рдЖрдк рдоोрдмाрдЗрд▓ рдРрдк рдпा рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдкрд░ ‘BUY’ рдпा ‘SELL’
рдмрдЯрди рджрдмाрддे рд╣ैं, рддो рд╡ो рдЖрдкрдХा рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ
рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
4️⃣ рдбिрдоैрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рдЕंрддрд░:
рд╡िрд╢ेрд╖рддा |
рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ |
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ |
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп |
рд╢ेрдпрд░ों
рдХो рд╕्рдЯोрд░ рдХрд░рдиा |
рд╢ेрдпрд░ों
рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी рдХрд░рдиा |
рд▓िंрдХ |
CDSL / NSDL рд╕े
рдЬुрдб़ा рд╣ोрддा рд╣ै |
BSE / NSE рд╕े
рдЬुрдб़ा рд╣ोрддा рд╣ै |
рднूрдоिрдХा |
рд╢ेрдпрд░ों
рдХो рд╣ोрд▓्рдб рдХрд░рдиा |
рд╢ेрдпрд░ों
рдХो рдЦрд░ीрджрдиा рдФрд░ рдмेрдЪрдиा |
рдЙрдкрдпोрдЧ |
рдиिрд╡ेрд╢
рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा |
рдоाрд░्рдХेрдЯ
рдоें рднाрдЧीрджाрд░ी |
рдЙрджाрд╣рд░рдг |
100 TCS рд╢ेрдпрд░
рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рд╣ैं |
рдЖрдкрдиे
100 TCS рд╢ेрдпрд░
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕े рдЦрд░ीрджे |
5️⃣ рдЦाрддा рдЦोрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Step-by-Step
Process)
✅ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдЦाрддा рдЦोрд▓рдиा (5–10 рдоिрдирдЯ рдоें)
1. рдХिрд╕ी рдм्рд░ोрдХिंрдЧ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдпा рдРрдк
рдкрд░ рдЬाрдПँ (рдЬैрд╕े Zerodha,
Upstox, Angel One рдЖрджि)
2. рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░ рдФрд░ OTP рд╕े рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрд╢рди
рдХрд░ें
3. PAN, Aadhaar, рдмैंрдХ
рдбिрдЯेрд▓्рд╕ рдФрд░ рд╕िрдЧ्рдиेрдЪрд░ рдЕрдкрд▓ोрдб рдХрд░ें
4. e-KYC рдкूрд░ा рдХрд░ें (Aadhaar
eSign)
5. рд╡ीрдбिрдпो KYC (рдХрднी-рдХрднी рдЬрд░ूрд░ी)
6. рдЦाрддा рдХुрдЫ рдШंрдЯों рдпा 1 рджिрди рдоें рдПрдХ्рдЯिрд╡ рд╣ो
рдЬाрддा рд╣ै
✅ рдСрдлрд▓ाрдЗрди рдЦाрддा рдЦोрд▓рдиा
·
рдм्рд░ोрдХिंрдЧ
рдПрдЬेंрдЯ рдпा рд╕рдм-рдм्рд░ोрдХрд░ рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें
·
рдлॉрд░्рдо
рднрд░ें, рдбॉрдХ्рдпूрдоेंрдЯ
рдЬрдоा рдХрд░ें
·
1–2
рдХाрд░्рдпрджिрд╡рд╕ рдоें рдЦाрддा рдЪाрд▓ू рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै
ЁЯза
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмाрддें:
·
рдПрдХ
рд╡्рдпрдХ्рддि рдХрдИ
рдм्рд░ोрдХрд░्рд╕ рдХे рд╕ाрде
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдЦोрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै
·
AMC
(Annual Maintenance Charges)
рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ोрддे рд╣ैं
·
рд╢ेрдпрд░
рдЦрд░ीрджрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдФрд░ рдбिрдоैрдЯ рджोрдиों рдХा рд▓िंрдХ рд╣ोрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ = рд╢ेрдпрд░ों
рдХा рдмैंрдХ
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
рдЕрдХाрдЙंрдЯ = рд╢ेрдпрд░ों рдХा рдмाрдЬाрд░
рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें
рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдЗрди्рд╣ीं рджो рдЦाрддों рд╕े рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм рддрдХ рдпे рдирд╣ीं рд╣ोंрдЧे, рддрдм рддрдХ рдЖрдк рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрдж
рдпा рдмेрдЪ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫा рдм्рд░ोрдХिंрдЧ рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо рдЪुрдирдХрд░ рдЕрдкрдиे рдЦाрддों рдХी
рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें।
ЁЯУК рдбीрдоैрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХा Flowchart
┌────────────────────────────┐
│ рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investor) │
└──────────┬─────────────────┘
│ рдЦाрддा
рдЦोрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╢ुрд░ू рдХрд░рддा рд╣ै
▼
┌─────────────────────────────────────┐
│ рдм्рд░ोрдХिंрдЧ рдлрд░्рдо / рдм्рд░ोрдХрд░ (рдЬैрд╕े Zerodha, Angel) │
└────────┬────────────────────────────┘
│ рдбॉрдХ्рдпूрдоेंрдЯ
рд╡ेрд░िрдлिрдХेрд╢рди рдХрд░рддा рд╣ै
▼
┌────────────────────┐ ┌────────────────────┐
│ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ │ │ рдбीрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ │
│ (Buy/Sell
Orders) │ │ (рд╢ेрдпрд░
рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП) │
└────────┬────────────┘ └────────┬────────────┘
│ │
▼ ▼
┌────────────────────┐ ┌─────────────────────┐
│ NSE / BSE (Stock
│ │
CDSL / NSDL (Depository) │
│ Exchange)
│ └─────────────────────┘
└────────────────────┘
▼
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╕рдлрд▓ рдФрд░ рд╢ेрдпрд░ рдбिрд▓ीрд╡рд░
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 7: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै?
Chapter 7: How Does the Stock Market Work?
ЁЯФ╣ 1.
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХा рдмुрдиिрдпाрджी рдвांрдЪा (Basic Structure of the
Stock Market)
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдПрдХ рд╕ंрдЧрдаिрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдЬрд╣ाँ
рд╢ेрдпрд░,
рдмॉрди्рдб, рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╕िрдХ्рдпोрд░िрдЯीрдЬ़ рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी
рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдоुрдЦ्рдпрддः рддीрди рдШрдЯрдХों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै:
1. рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (Stock
Exchange): рдЬैрд╕े BSE рдФрд░ NSE – рдЬрд╣ाँ рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╣ोрддी рд╣ै।
2. рдм्рд░ोрдХрд░ (Broker): рдЬो рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдФрд░ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдХे рдмीрдЪ рдоाрдз्рдпрдо рд╣ोрддा рд╣ै।
3. рдиिрд╡ेрд╢рдХ (Investor/Trader): рдЬो рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрддे рдФрд░ рдмेрдЪрддे рд╣ैं।
ЁЯФ╣
2. рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХैрд╕े рд╣ोрддी рд╣ै? (How Does Trading
Work?)
1. Demat Account: рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХो рдПрдХ рдбीрдоैрдЯ
рдЦाрддा рдЦोрд▓рдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╢ेрдпрд░ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рд░ूрдк рдоें рд░рдЦे рдЬाрддे рд╣ैं।
2. Trading Account: рдпрд╣ рдЦाрддा рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी
(buy-sell) рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै।
3. рдСрд░्рдбрд░ рдк्рд▓ेрд╕ рдХрд░рдиा: рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдм्рд░ोрдХрд░ рдХे
рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрдиे рдпा рдмेрдЪрдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рджेрддा рд╣ै।
4. рдСрд░्рдбрд░ рдХी рдоैрдЪिंрдЧ: рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдкрд░ рдЬрдм
рдЦрд░ीрджाрд░ рдФрд░ рд╡िрдХ्рд░ेрддा рдХी рдХीрдордд рдоेрд▓ рдЦाрддी рд╣ै, рддो рд╕ौрджा рд╣ो рдЬाрддा
рд╣ै।
5. рд╕ेрдЯрд▓рдоेंрдЯ: рд▓ेрди-рджेрди T+1 рджिрди рдоें рдкूрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै (рдЕрдЧрд▓े рдХाрд░्рдп рджिрд╡рд╕ рддрдХ)।
ЁЯФ╣ 3.
рд╕्рдЯॉрдХ рдХी рдХीрдордд рдХैрд╕े рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै? (How Are Stock Prices
Determined?)
рд╢ेрдпрд░ рдХी рдХीрдорддें рдоांрдЧ рдФрд░ рдЖрдкूрд░्рддि (Demand
& Supply) рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं।
·
рдпрджि рдХिрд╕ी рд╢ेрдпрд░ рдХी рдоांрдЧ (Demand)
рдЕрдзिрдХ рд╣ै,
рддो рдЙрд╕рдХी рдХीрдордд рдмрдв़рддी рд╣ै।
·
рдпрджि рдЖрдкूрд░्рддि (Supply) рдЕрдзिрдХ
рд╣ै рдФрд░ рдЦрд░ीрджрджाрд░ рдХрдо рд╣ैं, рддो рдХीрдордд рдШрдЯрддी рд╣ै।
·
рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╢ेрдпрд░ рдХी рдоांрдЧ (Demand)
рдЬ़्рдпाрджा рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдХрдо – рдХीрдордд рдмрдв़рддी рд╣ै।
·
рдЬрдм рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдЬ़्рдпाрджा рдФрд░ рдоांрдЧ
рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै – рдХीрдордд рдЧिрд░рддी рд╣ै।
ЁЯУИ
рдЬैрд╕े рдоंрдбी рдоें рд╕рдм्рдЬिрдпों рдХे рднाрд╡ рдмрджрд▓рддे рд╣ैं, рд╡ैрд╕े рд╣ी
рд╢ेрдпрд░ों рдХे рд░ेрдЯ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рд╣рд░ рдкрд▓ рдмрджрд▓рддे рд╣ैं।
рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд, рдХंрдкрдиी рдХे рдк्рд░рджрд░्рд╢рди, рд╕рдоाрдЪाрд░, рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеिрддि, рдФрд░
рдЖрд░्рдеिрдХ рдиीрддिрдпाँ рднी рд╢ेрдпрд░ рдХी рдХीрдордд рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं।
рдбिрдоांрдб рдФрд░ рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдХा рд░ोрд▓
:
рд╕्рдеिрддि рдк्рд░рднाрд╡
рдЬ्рдпाрджा рд▓ोрдЧ рдЦрд░ीрджрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХीрдордд рдмрдв़ेрдЧी (High Demand)
рдЬ्рдпाрджा рд▓ोрдЧ рдмेрдЪрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХीрдордд рдЧिрд░ेрдЧी (High
Supply)
рдоांрдЧ рдФрд░ рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ै рдХीрдордд рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣ेрдЧी
➡ рдпрд╣ рдПрдХ рдСрдХ्рд╢рди рд╕िрд╕्рдЯрдо рдХी рддрд░рд╣ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╣рд░ рд╕ेрдХेंрдб
рдХीрдордд рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै।
ЁЯФ╣ 4.
рдиिрд╡ेрд╢ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдоें рдЕंрддрд░ (Difference Between Investing
and Trading)
|
рдмिंрджु | рдиिрд╡ेрд╢ (Investing) | рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ (Trading) |
| рдЙрдж्рджेрд╢्рдп | рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдоें рд╕ंрдкрдд्рддि
рдмрдиाрдиा | рдХрдо рд╕рдордп рдоें рд▓ाрдн рдХрдоाрдиा |
| рд╕рдордп | рд╡рд░्рд╖ рдпा рджрд╢рдХ | рджिрди, рд╕рдк्рддाрд╣, рдпा рдорд╣ीрдиा |
| рдЬोрдЦिрдо | рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े
рдХрдо |
рдЕрдзिрдХ |
|
рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг | рдзैрд░्рдпрдкूрд░्рдг | рд╕рдХ्рд░िрдп рдФрд░ рддेрдЬ़ |
English:
|
Factor | Investing | Trading |
| Purpose | Build wealth over time |
Earn short-term profits |
| Time Frame | Years or decades | Days, weeks, or months |
| Risk | Relatively low | High |
|
Approach |
Patient | Active and quick |
5. рд╢ेрдпрд░ों рдХी рдЦрд░ीрдж-рдмिрдХ्рд░ी
рдХैрд╕े рд╣ोрддी рд╣ै?
·
рдПрдХ
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдпा рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ
рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо (рдЬैрд╕े Zerodha, Upstox) рдкрд░ рд▓ॉрдЧрдЗрди рдХрд░рддा рд╣ै।
·
рд╡рд╣
рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдХे рд╢ेрдпрд░ рдХो Buy
рдпा Sell
рдХрд░рдиे рдХा рдСрд░्рдбрд░ рджेрддा рд╣ै।
·
рдпрд╣
рдСрд░्рдбрд░ рдм्рд░ोрдХрд░
рдХे рдЬ़рд░िрдП рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE/BSE) рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддा рд╣ै।
·
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ
рдЙрд╕ рдСрд░्рдбрд░ рдХो рдХिрд╕ी рдХाрдЙंрдЯрд░
рдкाрд░्рдЯी (рдЦрд░ीрджाрд░ рдпा рд╡िрдХ्рд░ेрддा) рд╕े рдоैрдЪ рдХрд░рддा рд╣ै।
·
рдСрд░्рдбрд░
рдоैрдЪ рд╣ोрддे рд╣ी рдЯ्рд░ेрдб
рдПрдХ्рд╕ीрдХ्рдпूрдЯ
рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।
·
рд╢ेрдпрд░
рдбिрдоैрдЯ
рдЕрдХाрдЙंрдЯ
рдоें рдЬрдоा рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдкैрд╕ा рдХрдЯ рдЬाрддा рд╣ै।
рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ
рдФрд░ рдм्рд░ोрдХрд░ рдХी рднूрдоिрдХा
ЁЯПЫ️ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE/BSE):
·
рдпрд╣
рдПрдХ рдордз्рдпрд╕्рде (middleman) рдХी рддрд░рд╣
рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
·
рдпрд╣
рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд▓ेрди-рджेрди рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा,
рдЧрддि рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╕े рд╣ो।
ЁЯзСЁЯТ╝ рдм्рд░ोрдХрд░ / рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо:
·
рдЖрдкрдХी
рдУрд░ рд╕े рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдоें рдСрд░्рдбрд░ рдк्рд▓ेрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै।
·
рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ
рдЪाрд░्рдЬ рд▓ेрддा рд╣ै।
·
KYC
рдФрд░ рдЦाрддा рдЦोрд▓рдиे рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рджेрддा рд╣ै।
ЁЯУМ
рдмिрдиा рдм्рд░ोрдХрд░ рдХे рдЖрдк
рд╕ीрдзे рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдоें рдСрд░्рдбрд░ рдирд╣ीं рджे рд╕рдХрддे।
5️⃣ рдСрд░्рдбрд░ рдЯाрдЗрдк рдФрд░ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдоूрд╡рдоेंрдЯ
ЁЯЫТ рдСрд░्рдбрд░ рдХे рдк्рд░рдХाрд░:
рдСрд░्рдбрд░ рдЯाрдЗрдк |
рдорддрд▓рдм |
Market Order |
рддुрд░ंрдд
рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдп рдкрд░ рдЦрд░ीрдж/рдмिрдХ्рд░ी |
Limit Order |
рддрдп
рдоूрд▓्рдп рдкрд░ рдЦрд░ीрдж/рдмिрдХ्рд░ी (рдЙрд╕ी рднाрд╡ рдкрд░ рдСрд░्рдбрд░ рд▓рдЧेрдЧा) |
Stop Loss Order |
рдиुрдХрд╕ाрди
рд╕े рдмрдЪाрд╡ рдХे рд▓िрдП (рдПрдХ рд▓िрдоिрдЯ рддрдп рдХрд░ рджेрдиा) |
GTT Order (Some brokers) |
рд▓ंрдмे
рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рдСрд░्рдбрд░ рд╕ेрдЯ рдХрд░ рджेрдиा |
ЁЯУК рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдоूрд╡рдоेंрдЯ:
·
рдк्рд░ाрдЗрд╕
рд╣рд░ рд╕ेрдХेंрдб рдмрджрд▓рддे рд╣ैं – рдЗрд╕े Live
Price рдХрд╣рддे рд╣ैं।
·
рдк्рд░ाрдЗрд╕
рдоूрд╡рдоेंрдЯ рдЧ्рд░ाрдл рдХे рд░ूрдк рдоें рджिрдЦрддा рд╣ै – рдЬैрд╕े Candlestick Chart।
·
рдоूрд╡рдоेंрдЯ
рдХंрдкрдиी рдХे рди्рдпूрдЬ़, рд░िрдЬрд▓्рдЯ, рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕ेंрдЯिрдоेंрдЯ рдЖрджि рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдПрдХ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдоंрдбी рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╣рд░ рд╢ेрдпрд░ рдХी рдХीрдордд рдЙрд╕рдХी рдоांрдЧ рдФрд░ рд╕рдк्рд▓ाрдИ рд╕े рддрдп
рд╣ोрддी рд╣ै।"
·
рдм्рд░ोрдХрд░
рдЖрдкрдХे рдФрд░ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдХे рдмीрдЪ рдкुрд▓ рдХा рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
·
рдк्рд░ाрдЗрд╕
рдоूрд╡рдоेंрдЯ рдСрд░्рдбрд░ рдмुрдХ, рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рднाрд╡рдиा рдФрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ рди्рдпूрдЬ़ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
·
рд╕рд╣ी
рдСрд░्рдбрд░ рдЯाрдЗрдк рдФрд░ рд╕рдордп рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рдиिрд░्рдгрдп рд╣ी рдоुрдиाрдлा рджिрд▓ा рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯФ╣
2. рд╢ेрдпрд░ рдХैрд╕े рдЦрд░ीрджें?
(Steps to Buy Shares)
рд╣िंрджी рдоें (Step-by-Step Guide):
1. рдм्рд░ोрдХрд░ рдРрдк рд▓ॉрдЧिрди рдХрд░ें
рдЕрдкрдиे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ (Angel One, Zerodha, рдЖрджि)
рдоें рд▓ॉрдЧिрди рдХрд░ें।
2. рд╢ेрдпрд░ рдХा рдиाрдо рд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें
рдЬैрд╕े: Reliance, TCS, Infosys рдЖрджि।
3. рд╢ेрдпрд░ рдХा рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдФрд░ рдЪाрд░्рдЯ
рджेрдЦें
рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЯ्рд░ेंрдб рдФрд░ рдХंрдкрдиी рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрдЦें।
4. ‘Buy’ рдмрдЯрди рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
o
Quantity
(рдХिрддрдиे рд╢ेрдпрд░) рдЪुрдиें
o
Order
Type рдЪुрдиें: Market
Order (рддुрд░ंрдд рдЦрд░ीрджे) рдпा Limit Order (рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХीрдордд рдкрд░ рдЦрд░ीрджे)
5. рдХрди्рдлрд░्рдо рдХрд░ें рдФрд░ рдСрд░्рдбрд░
рдк्рд▓ेрд╕ рдХрд░ें
рдПрдХ рдмाрд░ рдХрди्рдлрд░्рдо рдХрд░рддे рд╣ी рдЖрдкрдХा рдСрд░्рдбрд░ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдоें рдЪрд▓ा рдЬाрдПрдЧा।
6. рдСрд░्рдбрд░ рдкूрд░ी рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╢ेрдпрд░
рдбीрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рдЖ рдЬाрдПंрдЧे
T+1 рджिрди рдоें рд╢ेрдпрд░ рдЖрдкрдХे рдбीрдоैрдЯ рдЦाрддे рдоें рджिрдЦेंрдЧे।
ЁЯФ╣ 3.
рд╢ेрдпрд░ рдХैрд╕े рдмेрдЪें? (Steps to Sell Shares)
1. рдЕрдкрдиे рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдоें
рдЬाрдПं
рдЬिрд╕рдоें рдЖрдкрдиे рдЬो рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджे рд╣ैं, рд╡े рджिрдЦрддे рд╣ैं।
2. рдЬिрд╕ рд╢ेрдпрд░ рдХो рдмेрдЪрдиा рд╣ै
рдЙрд╕े рдЪुрдиें
рдЙрджाрд╣рд░рдг: Reliance – 10 рд╢ेрдпрд░।
3. ‘Sell’ рдмрдЯрди рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
o
Quantity
рдбाрд▓ें
o
Order
Type рдЪुрдиें (Market/Limit)
4. рдСрд░्рдбрд░ рдХрди्рдлрд░्рдо рдХрд░ें рдФрд░
рд╕рдмрдоिрдЯ рдХрд░ें
5. рдмिрдХ्рд░ी рдХे рдмाрдж рдкैрд╕ा рдЖрдкрдХे
рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рдЖрддा рд╣ै
T+1 рдоें рдкैрд╕ा рдмैंрдХ рдоें рдЯ्рд░ांрд╕рдлрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯУЭ рдиोрдЯ
(Important
Tips):
·
рд╢ेрдпрд░
рдЦрд░ीрджрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХंрдкрдиी рдХी рд░िрд╕рд░्рдЪ рдЬ़рд░ूрд░ рдХрд░ें।
·
рдХेрд╡рд▓
рд╕ुрдиी-рд╕ुрдиाрдИ рдмाрддों рдкрд░ рдЯ्рд░ेрдб рди рдХрд░ें।
·
рд▓ॉрд╕
рдХो рд╕ीрдоिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП Stop
Loss рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें।
·
рд╢ुрд░ुрдЖрдд
рдоें рдХрдо рдкूंрдЬी рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें।
ЁЯУЭ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
(Conclusion):
рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрджрдиा рдФрд░
рдмेрдЪрдиा рдЕрдм рдкрд╣рд▓े рд╕े рдмрд╣ुрдд рдЖрд╕ाрди рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо्рд╕ рдиे рдиिрд╡ेрд╢ рдХो рд╕рд░рд▓ рдФрд░
рдкाрд░рджрд░्рд╢ी рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рд╕рддрд░्рдХрддा рдФрд░ рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдХрджрдо рдЙрдаाрдПँ, рддो рдпрд╣ рдПрдХ рд╢ाрдирджाрд░
рдЕрдиुрднрд╡ рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 8: IPO рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рдиिрд╡ेрд╢
рдХैрд╕े рдХрд░ें?
(What is IPO and How to Invest in it?)
1️⃣ IPO рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
IPO (Initial Public
Offering) рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдм рдХोрдИ рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рдХंрдкрдиी рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рд╢ेрдпрд░ рдЬрдирддा рдХे рд▓िрдП рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдкेрд╢
рдХрд░рддी рд╣ै।
·
рдЬрдм
рдХंрдкрдиी рдХो рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рд▓िрдП рдкूंрдЬी рдЪाрд╣िрдП рд╣ोрддी рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕े рдкैрд╕ा рдЙрдаाрдиे рдХे
рд▓िрдП рд╢ेрдпрд░ рдЬाрд░ी рдХрд░рддी рд╣ै।
·
рдЗрд╕рдХे
рд▓िрдП рд╡рд╣ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE/BSE)
рдоें рд▓िрд╕्рдЯ
рд╣ोрддी рд╣ै।
ЁЯУМ
рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдЬрдм Zomato, Paytm, LIC рдЖрджि рдиे рдкрд╣рд▓ी
рдмाрд░ рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдПंрдЯ्рд░ी рд▓ी — рд╡рд╣ IPO рдеा।
2️⃣ IPO рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (IPO Process):
ЁЯФБ
рдкूрд░ी IPO рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै:
✅ рдЪрд░рдг 1:
рдХंрдкрдиी рдХा рдб्рд░ाрдл्рдЯ рд░ेрдб рд╣ेрд░िंрдЧ
рдк्рд░ॉрд╕्рдкेрдХ्рдЯрд╕ (DRHP)
рдЬрдоा рдХрд░рдиा
·
рдХंрдкрдиी
SEBI рдХो DRHP
рднेрдЬрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдХे рдмिрдЬ़рдиेрд╕, рдлाрдЗрдиेंрд╢िрдпрд▓्рд╕
рдФрд░ рд░िрд╕्рдХ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै।
✅ рдЪрд░рдг 2:
SEBI рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдк्рд░ूрд╡рд▓
·
SEBI
рд╕рднी рдбॉрдХ्рдпूрдоेंрдЯ्рд╕ рдХी рдЬांрдЪ рдХрд░ рдЕрдиुрдорддि рджेрддा рд╣ै।
✅ рдЪрд░рдг 3:
IPO рдбेрдЯ рдФрд░ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдмैंрдб рддрдп рд╣ोрдиा
·
рдХंрдкрдиी
рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдмैंрдб (₹100-₹120
рдЬैрд╕े) рдФрд░ IPO рдЦुрд▓рдиे рдФрд░ рдмंрдж рд╣ोрдиे рдХी рддाрд░ीрдЦ
рдШोрд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
✅ рдЪрд░рдг 4:
IPO рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा
·
IPO
3 рджिрди рдХे рд▓िрдП рдЦुрд▓рддा рд╣ै (Mostly Monday to Wednesday)
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
✅ рдЪрд░рдг 5:
рд╢ेрдпрд░ рдЕрд▓ॉрдЯрдоेंрдЯ
·
рд╢ेрдпрд░
oversubscribed рд╣ोрдиे рдкрд░ рд▓ॉрдЯрд░ी
рд╕िрд╕्рдЯрдо
рд╕े рдЕрд▓ॉрдЯрдоेंрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै।
✅ рдЪрд░рдг 6:
рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ
·
IPO
рдХे рдХुрдЫ рджिрди рдмाрдж рдХंрдкрдиी рдХे рд╢ेрдпрд░ рд╕्рдЯॉрдХ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ (NSE/BSE) рдкрд░ рд▓िрд╕्рдЯ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।
·
рдЙрд╕
рджिрди рдкрд╣рд▓ा рдЯ्рд░ेрдб рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै।
3️⃣ IPO рдоें рдЖрд╡ेрджрди рдХैрд╕े рдХрд░ें?
IPO рдоें
рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдоें рдмрд╣ुрдд рдЖрд╕ाрди
рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै।
✍️ рдЬрд░ूрд░ी рдЪीрдЬ़ें:
·
✅
рдбिрдоैрдЯ рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ
·
✅
UPI ID (рдЬैрд╕े Google Pay, PhonePe)
ЁЯкЬ
рд╕्рдЯेрдк-рдмाрдп-рд╕्рдЯेрдк
рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा:
1. рдЕрдкрдиे рдм्рд░ोрдХрд░ рдРрдк (рдЬैрд╕े Zerodha, Groww, Upstox) рдоें рд▓ॉрдЧрдЗрди рдХрд░ें।
2. IPO рд╕ेрдХ्рд╢рди рдоें рдЬाрдХрд░
"Apply" рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें।
3. рд╢ेрдпрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдФрд░ рдк्рд░ाрдЗрд╕
рдмैंрдб рдЪुрдиें।
4. рдЕрдкрдиी UPI ID рдбाрд▓ें рдФрд░ “Submit”
рдХрд░ें।
5. UPI рдРрдк (Google
Pay рдЖрджि) рдоें рдЬाрдХрд░ “Approve” рдХрд░ें।
ЁЯТб
рдЕрдЧрд░ IPO рдоें рдЕрд▓ॉрдЯрдоेंрдЯ рд╣ोрддा
рд╣ै рддो рд╢ेрдпрд░ рдЖрдкрдХे рдбिрдоैрдЯ рдоें рдЖ рдЬाрдПंрдЧे, рдирд╣ीं рддो рдкैрд╕े рд╡ाрдкрд╕ рдЖ
рдЬाрдПंрдЧे।
4️⃣ IPO рдЕрд▓ॉрдЯрдоेंрдЯ рдФрд░ рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ
ЁЯУм Alottment Status рдХैрд╕े рджेрдЦें:
·
IPO
рдмंрдж рд╣ोрдиे рдХे 3-5 рджिрди рдмाрдж рдХंрдкрдиी рдХी RTA рд╕ाрдЗрдЯ (рдЬैрд╕े Link Intime рдпा KFinTech) рдкрд░ рдЬाрдХрд░:
o
рдкैрди
рдиंрдмрд░ рдпा рдПрдк्рд▓ीрдХेрд╢рди ID рд╕े рдЕрд▓ॉрдЯрдоेंрдЯ рдЪेрдХ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
ЁЯТ╣ рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ рдбे:
·
рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ
рдХे рджिрди рд╢ेрдпрд░ рдХा рдкрд╣рд▓ा рд░ेрдЯ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ рдкрд░ рджिрдЦрддा рд╣ै।
·
рдпрд╣
рд░ेрдЯ рдЖрдкрдХे рдЕрдк्рд▓ाрдИ рдХिрдП рдЧрдП рдк्рд░ाрдЗрд╕ рд╕े рдКрдкрд░ рдпा рдиीрдЪे рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯУМ
рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ рдЧेрди рддрднी
рдоिрд▓рддा рд╣ै рдЬрдм рдУрдкрдиिंрдЧ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдЖрдкрдХे рдк्рд░ाрдЗрд╕ рд╕े рдКрдкрд░ рд╣ो।
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
"IPO рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХो рдХिрд╕ी рдХंрдкрдиी рдоें рд╢ुрд░ुрдЖрддी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рдХा рдоौрдХा рджेрддा рд╣ै। рдпрджि рд╕рд╣ी рдХंрдкрдиी
рдЪुрдиी рдЬाрдП рддो рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫा рд░िрдЯрд░्рди рджे рд╕рдХрддा рд╣ै।"
ЁЯУК Bonus: IPO
Flowchart
рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рдХंрдкрдиी
↓
SEBI рдХो DRHP рдЬрдоा
↓
SEBI рдЕрдк्рд░ूрд╡рд▓
↓
IPO рдЦुрд▓рдиा (Price Band рд╡ Date)
↓
рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рддे рд╣ैं (
UPI рд╕े)
↓
Alottment (рд▓ॉрдЯрд░ी рд╕े рдЪрдпрди)
↓
рд╢ेрдпрд░ рдбिрдоैрдЯ рдоें рдЬрдоा
↓
Listing on NSE/BSE
ЁЯУШ рдЕрдз्рдпाрдп 9: рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ SIP рдХ्рдпा рд╣ै? рдФрд░
рдпे рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं?
Chapter
9: What are Mutual Funds and SIPs? How Do They Work?
ЁЯФ╣ 1.
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै? (What is a Mutual Fund?)
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдПрдХ рдРрд╕ा рдиिрд╡ेрд╢
рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕े рд▓ोрдЧों рдХा рдкैрд╕ा рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░рдХे, рдПрдХ
рдк्рд░ोрдлेрд╢рдирд▓ рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ेрдпрд░ों,
рдмॉрди्рдб्рд╕, рдФрд░
рдЕрди्рдп рд╕ंрдкрдд्рддिрдпों рдоें рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдПрдХ
рдРрд╕ा рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ाрдзрди рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХा рдкैрд╕ा рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░ рдХे рдПрдХ рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрд░
рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ेрдпрд░, рдмॉрди्рдб, рдпा рдЕрди्рдп рдкрд░िрд╕ंрдкрдд्рддिрдпों рдоें рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдоें:
"рдпрд╣ рдЙрди рд▓ोрдЧों
рдХे рд▓िрдП рдЕрдЪ्рдЫा рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै рдЬो рд╢ेрдпрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХो рдЦुрдж рдирд╣ीं рд╕рдордЭрддे, рд▓ेрдХिрди рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा
рдЪाрд╣рддे рд╣ैं।"
"рдЖрдк рдЕрдкрдиा рдкैрд╕ा рдХिрд╕ी рдПрдХ्рд╕рдкрд░्рдЯ (рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрд░) рдХो рджेрддे рд╣ैं,
рдЬो рдЙрд╕े рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЬрдЧрд╣ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै।"
ЁЯУМ
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
·
ICICI
Prudential Mutual Fund
·
SBI
Bluechip Fund
·
HDFC
Smallcap Fund
ЁЯФ╣ 2.
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै? (How Does a Mutual Fund Work?)
·
рдмрд╣ुрдд
рд╕ाрд░े рдиिрд╡ेрд╢рдХों рд╕े рдкैрд╕ा рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै
·
рдПрдХ
рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрд░ рдЙрд╕े рд╢ेрдпрд░ों/рдмॉрди्рдб्рд╕ рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै
·
рдоुрдиाрдлा
рдпा рдиुрдХрд╕ाрди рд╕рднी рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдоें рдЙрдирдХे рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмाँрдЯा рдЬाрддा рд╣ै
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХो "Units" рджिрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХी NAV (Net Asset Value) рд░ोрдЬ़ рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рдкैрд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै
·
рдлंрдб
рдоैрдиेрдЬрд░ рдЙрд╕ рдкैрд╕े рд╕े рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╢ेрдпрд░ рдпा рдмॉрди्рдб рдЦрд░ीрджрддा рд╣ै
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХों
рдХो “Units” рдоिрд▓рддी рд╣ैं
·
NAV
(Net Asset Value) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкैрд╕ा рдмрдв़рддा/рдШрдЯрддा рд╣ै
ЁЯзн
рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा: рдиिрд╡ेрд╢рдХ → Mutual Fund Company →
рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрд░ → рд╕्рдЯॉрдХ्рд╕/рдмॉрди्рдб्рд╕ рдоें рдиिрд╡ेрд╢
ЁЯФ╣ 3.
SIP рдХ्рдпा рд╣ै? (What is SIP?)
SIP рдХा рдкूрд░ा рдиाрдо рд╣ै Systematic Investment Plan। рдпрд╣ рдПрдХ рдРрд╕ी рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЖрдк рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे
(рдпा рд╕рдк्рддाрд╣/рддिрдоाрд╣ी) рдПрдХ рддрдп рд░ाрд╢ि рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं।
SIP (Systematic Investment
Plan) рдПрдХ рддрд░ीрдХा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЖрдк рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ाрд╢ि (рдЬैрд╕े ₹500 рдпा ₹1000) рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдЕрдЧрд░ рдЖрдк ₹500 рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рдХिрд╕ी рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдоें SIP
рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं, рддो рд╡рд╣ рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рдЖрдкрдХे рдЦाрддे
рд╕े рдХрдЯрдХрд░ рдлंрдб рдоें рд▓рдЧ рдЬाрддा рд╣ै।
ЁЯФ╣
SIP рдХी рдЦाрд╕ рдмाрддें:
рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рдЫोрдЯी рд░ाрд╢ि
рд╕े рдиिрд╡ेрд╢
рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде
рдХंрдкाрдЙंрдбिंрдЧ рд╕े рдмрдб़ा рд░िрдЯрд░्рди
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЯाрдЗрдоिंрдЧ рдХी
рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं
✅ SIP
рдХो рдЖрдк “рдо्рдпुрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдХी EMI” рднी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
ЁЯФ╣ 4.
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ SIP рдХे рд▓ाрдн (Benefits of Mutual Funds and SIPs)
рд▓ाрдн |
рд╡िрд╡рд░рдг (рд╣िंрджी рдоें) |
Benefit
(English) |
рдкेрд╢ेрд╡рд░
рдк्рд░рдмंрдзрди |
рдЕрдиुрднрд╡ी
рдлंрдб рдоैрдиेрдЬрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ंрднाрд▓рддे рд╣ैं |
Managed by
professionals |
рд╡िрд╡िрдзрддा |
рдПрдХ рд╕ाрде
рдХрдИ рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ |
Diversification
across companies |
рдХрдо рдкूंрдЬी
рд╕े рд╢ुрд░ुрдЖрдд |
₹100 рд╕े рднी рдиिрд╡ेрд╢ рд╕ंрднрд╡ |
Start with as
low as ₹100 |
рдЖрд╕ाрди рдФрд░ рдСрдЯोрдоैрдЯिрдХ |
SIP рд╕े рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рдСрдЯो рдиिрд╡ेрд╢ |
Automatic
monthly investment |
рдЯैрдХ्рд╕
рд▓ाрдн |
ELSS рдлंрдб рдоें рдЯैрдХ्рд╕ рдЫूрдЯ рдоिрд▓рддी рд╣ै |
Tax benefit
under ELSS |
ЁЯФ╣ 5.
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдХे рдк्рд░рдХाрд░ (Types of Mutual Funds)
рдк्рд░рдХाрд░ |
рд╡िрд╡рд░рдг |
||
рдЗрдХ्рд╡िрдЯी
рдлंрдб |
рд╢ेрдпрд░ों
рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं,
рдЬोрдЦिрдо рдФрд░ рд░िрдЯрд░्рди рджोрдиों рдЕрдзिрдХ |
||
рдбेрдм्рдЯ
рдлंрдб |
рд╕рд░рдХाрд░ी
рдмॉрди्рдб/рдЛрдг рдкрдд्рд░ों рдоें рдиिрд╡ेрд╢, рдХрдо рдЬोрдЦिрдо |
||
рд╣ाрдЗрдм्рд░िрдб
рдлंрдб |
рд╢ेрдпрд░ рдФрд░
рдмॉрди्рдб рджोрдиों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ |
||
ELSS (Tax Saver
Fund) |
80C рдХे рддрд╣рдд рдЯैрдХ्рд╕ рдЫूрдЯ, 3 рд╕ाрд▓ рд▓ॉрдХрдЗрди |
||
|
|
||
рдк्рд░рдХाрд░ |
рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ |
рдЬोрдЦिрдо рд╕्рддрд░ |
|
Equity Fund |
рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ |
рдЕрдзिрдХ |
|
Debt Fund |
рдмॉрди्рдб/рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕िрдХ्рдпोрд░िрдЯी |
рдХрдо |
|
Hybrid Fund |
Equity + Debt рдоिрд╢्рд░рдг |
рдордз्рдпрдо |
|
ELSS Fund |
рдЯैрдХ्рд╕ рдмрдЪрдд (80C) |
рдордз्рдпрдо-рдЙрдЪ्рдЪ |
|
Index Fund |
Nifty/Sensex рдХो рдЯ्рд░ैрдХ рдХрд░рддा |
рдордз्рдпрдо |
|
ЁЯФ╣ 6.
SIP рдХैрд╕े рд╢ुрд░ू рдХрд░ें? (How to Start a SIP?)
1. рдХोрдИ рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо
рдпा рдм्рд░ोрдХрд░ рдРрдк (Zerodha
Coin, Groww, Paytm Money рдЖрджि) рдЪुрдиें
2. рдлंрдб рдХा рдЪрдпрди рдХрд░ें
3. SIP рд░ाрд╢ि рдФрд░ рддिрдеि рддрдп
рдХрд░ें
4. рдСрдЯो-рдбेрдмिрдЯ рдХे рд▓िрдП рдмैंрдХ рд▓िंрдХ
рдХрд░ें
5. рдиिрд╡ेрд╢ рд╢ुрд░ू рдХрд░ें
ЁЯФ╣
7. рдиिрд╡ेрд╢ рдХे рдлाрдпрджे:
✅ рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди (Diversification): рдПрдХ рд╕ाрде рдХрдИ
рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢
✅ рдкेрд╢ेрд╡рд░ рдк्рд░рдмंрдзрди (Professional Management): рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮों
рдж्рд╡ाрд░ा рдкैрд╕ा рд╕ंрднाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै
✅ рдЫोрдЯी рд░ाрд╢ि рд╕े рд╢ुрд░ुрдЖрдд: ₹100 рд╕े SIP рд╢ुрд░ू рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै
✅ рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी: рдЬ़рд░ूрд░рдд рдкрд░ рдкैрд╕ा рдиिрдХाрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै
✅ рдЯैрдХ्рд╕ рд▓ाрдн (ELSS Funds рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдкрд░ рдЫूрдЯ)
ЁЯУЭ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
(Conclusion):
рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ SIP рдЫोрдЯे рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे
рд▓िрдП рдПрдХ рд╢ाрдирджाрд░ рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ैं рдЬो рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдоें рдЕрдЪ्рдЫा рд░िрдЯрд░्рди рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рд░рд▓,
рд╕ुрд▓рдн рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рддрд░ीрдХा рд╣ै рдзрди рдиिрд░्рдоाрдг рдХा।
"рдпрджि рдЖрдк
рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдЫोрдЯी рд░ाрд╢ि рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╢ेрдпрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХा рд░िрд╕्рдХ рдирд╣ीं
рд▓ेрдиा рдЪाрд╣рддे, рддो рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб рдФрд░ SIP рдПрдХ
рдЖрд╕ाрди рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै।"
SIP
рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Flowchart Style)
рдиिрд╡ेрд╢рдХ → AMC (рдЬैрд╕े SBI, HDFC MF)
↓
рдСрдирд▓ाрдЗрди SIP рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрд╢рди
↓
рдСрдЯोрдоैрдЯिрдХ рдбेрдмिрдЯ рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे (₹500, ₹1000...)
↓
Units Allocate рд╣ोрддी рд╣ैं
↓
NAV рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡ैрд▓्рдпू рдмрдв़рддी рд╣ै
↓
рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдоें рдЕрдЪ्рдЫा рд░िрдЯрд░्рди
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 10: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рд░िрд╕्рдХ рдФрд░
рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ
(Risks and Precautions in Stock Market)
1️⃣ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдмрдЪें
❌ рдХ्рдпा рди рдХрд░ें:
·
рдШрдмрд░ाрд╣рдЯ
рдоें рд╢ेрдпрд░ рдмेрдЪ рджेрдиा
(Market рдЧिрд░рддे рд╣ी Panic Sell)
·
рд▓ाрд▓рдЪ
рдоें рдмिрдиा рд╕ोрдЪ-рд╕рдордЭे рд╢ेрдпрд░ рдЦрд░ीрдж рд▓ेрдиा
(Too Good to Miss)
·
рджूрд╕рд░ों
рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рдкрд░ рдмिрдиा рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХे рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдХрд░рдиा
·
“рдЯिрдк्рд╕” рдпा рдЕрдлрд╡ाрд╣ों рдкрд░ рднрд░ोрд╕ा рдХрд░рдиा
✅ рдХ्рдпा рдХрд░ें:
·
рдаंрдбे
рджिрдоाрдЧ рд╕े рд╕ोрдЪें
·
рдкрд╣рд▓े
рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें, рдлिрд░ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ें
·
рд▓ॉрди्рдЧ
рдЯрд░्рдо рдкрд░ рдлोрдХрд╕ рдХрд░ें
2️⃣ рд▓ाрд▓рдЪ рдФрд░ рдбрд░ рдХे рдиुрдХрд╕ाрди
рднाрд╡рдиा |
рдЕрд╕рд░ |
рдирддीрдЬा |
рд▓ाрд▓рдЪ |
рдЬрд▓्рджी
рдФрд░ рдЬ्рдпाрджा рдоुрдиाрдлा рдЪाрд╣िрдП |
High-risk рдЯ्рд░ेрдб, рдиुрдХрд╕ाрди |
рдбрд░ |
рдиुрдХрд╕ाрди
рд╕े рдШрдмрд░ाрдиा |
рдЬрд▓्рджी
рдмेрдЪ рджेрдиा, рдШाрдЯा
рдЙрдаाрдиा |
ЁЯФБ Market
рд╣рдоेрд╢ा
рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рд╡ाрд▓ा рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рдирд╣ीं, рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдлैрд╕рд▓ा рд▓ें।
3️⃣ рд░िрд╕्рдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдХे рддрд░ीрдХे
ЁЯУМ рдоुрдЦ्рдп рдЙрдкाрдп:
1. Diversification
рдЕрдкрдиे
рдкैрд╕े рдХो рдПрдХ рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдпा рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдоें рди рд▓рдЧाрдПं
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें
2. Stop Loss рд▓рдЧाрдПं
рдПрдХ
рд╕ीрдоा рддрдп рдХрд░ें рдЬрд╣ाँ рдиुрдХрд╕ाрди рд╕рд╣рди рд╣ो рдФрд░ рдСрд░्рдбрд░ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдХрдЯ рдЬाрдП
3. Position Sizing
рдПрдХ
рд╣ी рдЯ्рд░ेрдб рдоें рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ी рд░ाрд╢ि рди рд▓рдЧाрдПं
4. Asset Allocation
рдХुрдЫ
рдкैрд╕ा FD, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб, рдЧोрд▓्рдб рдЖрджि рдоें рд░рдЦें
5. Risk-Reward Ratio рд╕рдордЭें
рдЕрдЧрд░
рд╕ंрднाрд╡िрдд рдоुрдиाрдлा 10 рд░ु. рд╣ै, рддो рдЕрдзिрдХрддрдо рдЬोрдЦिрдо 3-4 рд░ु.
рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП
6. Overtrading рд╕े рдмрдЪें
рд╣рд░
рд░ोрдЬ рдХрдИ рдмाрд░ рдЯ्рд░ेрдб рдХрд░рдиे рд╕े рдлीрд╕ рдФрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рдмрдв़ рд╕рдХрддे рд╣ैं
ЁЯУК рд╕рд░рд▓ рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдиिрд╡ेрд╢рдХ |
рднाрд╡рдиा рд╕े рдЯ्рд░ेрдб рдХिрдпा |
рдирддीрдЬा |
рдЕрдоिрдд |
рд▓ाрд▓рдЪ
рдоें рддेрдЬी рд╕े рдЦрд░ीрдж |
рд╢ेрдпрд░
рдЧिрд░ा → рдШाрдЯा |
рд╕ीрдоा |
рдбрд░
рд╕े рдЬрд▓्рджी рдмेрдЪ рджिрдпा |
рд╢ेрдпрд░
рдКрдкрд░ рдЧрдпा → рдЕрдлрд╕ोрд╕ |
рд░ाрд╣ुрд▓ |
SIP рд╕े
рдиिрдпрдоिрдд рдиिрд╡ेрд╢ |
рд▓ॉрди्рдЧ
рдЯрд░्рдо рдоें рдоुрдиाрдлा |
ЁЯФР рд╕рдмрд╕े рдЬрд░ूрд░ी рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ:
✅ рдЕрдкрдиे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдФрд░ рдЕрд╡рдзि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें
✅ рдлाрдЗрдиेंрд╢िрдпрд▓ рдк्рд▓ाрдирд░ рд╕े рд╕рд▓ाрд╣ рд▓ें (рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ो рддो)
✅ рдХрднी рдЙрдзाрд░ рд▓ेрдХрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рди рдХрд░ें
✅
Social Media "рдЧुрд░ु" рд╕े рдмрдЪें
✅ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдоें рдзैрд░्рдп рд░рдЦें – рд╡рд╣ी рдЬीрддрддा рд╣ै!
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:
“рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдзैрд░्рдп рдХा рдЦेрд▓ рд╣ै। рднाрд╡рдиा, рдбрд░ рдФрд░ рд▓ाрд▓рдЪ рдпрд╣ाँ
рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рджुрд╢्рдорди рд╣ैं।”
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 11: рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕े рдЬुрдб़ी
рдЧрд▓рддрдлрд╣рдоिрдпाँ
(Misconceptions About the Stock Market)
❌ 1. "рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЬुрдЖ
рд╣ै"
✔ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ:
·
рдЬुрдЖ
рддुрдХ्рдХे рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै,
рд▓ेрдХिрди рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдбेрдЯा, рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдФрд░ рд░рдгрдиीрддि рдкрд░।
·
рдЕрдЧрд░
рд░िрд╕рд░्рдЪ, рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓,
рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓ рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рдХे рдмिрдиा рдЖрдк рдЯ्рд░ेрдб рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं – рддो рдЖрдк рдЙрд╕े рдЬुрдЖ рдмрдиा
рд░рд╣े рд╣ैं।
ЁЯза рдЙрджाрд╣рд░рдг:
рдХाрд░्рдп |
рдк्рд░рдХृрддि |
рд░िрд╕рд░्рдЪ
рдХे рдмिрдиा рдЯ्рд░ेрдб |
рдЬुрдЖ
рдЬैрд╕ा |
рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓
рджेрдЦрдХрд░ рдиिрд╡ेрд╢ |
рд╕рдордЭрджाрд░ी |
❌ 2. "рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕े рдЬрд▓्рджी
рдЕрдоीрд░ рдмрди рд╕рдХрддे рд╣ैं"
✔ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ:
·
рд╣ाँ, рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдоें рдЕрдоीрд░ी
рдмрдиा рд╕рдХрддा рд╣ै — рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдХोрдИ рд░ाрддों-рд░ाрдд рдЬाрджू рдирд╣ीं рд╣ै।
·
Warren
Buffett рдЬैрд╕े рджिрдЧ्рдЧрдЬों рдиे рдзीрдоे
рдФрд░ рд╕्рдеिрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рд╕ंрдкрдд्рддि рдмрдиाрдИ।
ЁЯХТ рдЙрджाрд╣рд░рдг:
₹5,000 рдорд╣ीрдиे
SIP рдХे рд░ूрдк рдоें 15 рд╕ाрд▓ рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рд╕े ₹20+
рд▓ाрдЦ рддрдХ рдоिрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं (12% CAGR рдкрд░)
❌ 3. "рд╣рд░ рдХोрдИ рдЗрд╕рдоें рдоुрдиाрдлा рдХрдоा
рд░рд╣ा рд╣ै, рдоैं рднी рдХрдоा рд▓ूंрдЧा"
✔ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ:
·
рд╣рд░
рдХिрд╕ी рдХा рдЬोрдЦिрдо рдЙрдаाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै।
·
рджूрд╕рд░ों
рдХी рд░рдгрдиीрддि рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рдЧрд▓рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।
❌ 4. "рдоुрдЭे рдЯिрдк्рд╕ рдоिрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं, рдоैं рдлाрдпрджे рдоें
рд░рд╣ूंрдЧा"
✔ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ:
·
рдЕрдзिрдХрддрд░
рдЯिрдк्рд╕ рдпा рддो рдоैрдиिрдк्рдпुрд▓ेрдЯेрдб
рд╣ोрддे рд╣ैं рдпा рдЕрдзूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд।
·
"Tip
is a trap" — рдХेрд╡рд▓ рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рд╕्рд░ोрддों рд╕े рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें।
❌ 5. "рдХрдо рдк्рд░ाрдЗрд╕ рд╡ाрд▓े рд╢ेрдпрд░
рдЬ्рдпाрджा рдоुрдиाрдлा рджेंрдЧे"
✔ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ:
·
рд╢ेрдпрд░
рдХी рдХीрдордд рдоाрдпрдиे рдирд╣ीं рд░рдЦрддी,
рдЙрд╕рдХी рд╡ैрд▓्рдпू рдФрд░
рдХंрдкрдиी рдХी рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдоाрдпрдиे рд░рдЦрддी рд╣ै।
рд╢ेрдпрд░ A |
рдХीрдордд ₹15 |
рдШाрдЯे рдоें рдХंрдкрдиी |
рд╢ेрдпрд░
B |
рдХीрдордд
₹600 |
рдлंрдбाрдоेंрдЯрд▓ी
рдордЬрдмूрдд |
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion):
“рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХो рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдЕрдкрдиाрдПं, рдЧрд▓рддрдлрд╣рдоिрдпों рд╕े рдирд╣ीं।”
·
рдЬ्рдЮाрди, рдзैрд░्рдп рдФрд░ рд░िрд╕рд░्рдЪ рд╕े
рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें।
·
рдЧрд▓рдд
рдзाрд░рдгाрдПं рдиुрдХрд╕ाрди рдХा рдХाрд░рдг рдмрди рд╕рдХрддी рд╣ैं।
ЁЯУК Myth vs Reality Chart
ЁЯФО
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕े
рдЬुрдб़ी рдЖрдо рдн्рд░ांрддिрдпाँ рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ
❌ Myth
(рдЧрд▓рддрдлрд╣рдоी) |
✅ Reality
(рд╕рдЪ्рдЪाрдИ) |
рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдЬुрдЖ рд╣ै |
рдЕрдЧрд░
рд░िрд╕рд░्рдЪ рдФрд░ рд░рдгрдиीрддि рдХे рдмिрдиा рдЯ्рд░ेрдб рдХрд░ें рддो рдпे рдЬुрдЖ рдмрдирддा рд╣ै, рдирд╣ीं
рддो рдпрд╣ рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рддрд░ीрдХा рд╣ै। |
рдЗрд╕рдоें
рдЬрд▓्рджी рдЕрдоीрд░ рдмрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै |
рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдоें рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЕрдоीрд░ी рджेрддा рд╣ै, рдЬрд▓्рджрдмाрдЬ़ी рдоें
рдирд╣ीं। |
рдЬो
рднी рд╢ेрдпрд░ рд╕рд╕्рддा рд╣ै, рд╡рд╣ी
рдЦрд░ीрджрдиा рдЪाрд╣िрдП |
рд╕рд╕्рддा
рд╢ेрдпрд░ рдЬрд░ूрд░ी рдирд╣ीं рдХि рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ो — рдХंрдкрдиी рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै। |
рдЯिрдк्рд╕
рд╕े рдкैрд╕ा рдмрдирддा рд╣ै |
рдЕрдзिрдХрддрд░
рдЯिрдк्рд╕ рдЕрдзूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдпा рдзांрдзрд▓ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं — рдЦुрдж рдХी рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें। |
рд╕рдм
рд▓ोрдЧ рдЗрд╕рдоें рдоुрдиाрдлा рдХрдоा рд░рд╣े рд╣ैं,
рдоैं рднी рдХрдоा рд▓ूंрдЧा |
рд╣рд░
рдХिрд╕ी рдХी рд░рдгрдиीрддि рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо рдЙрдаाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै। |
IPO рдоें
рдиिрд╡ेрд╢ рд╣рдоेрд╢ा рдлाрдпрджेрдоंрдж рд╣ोрддा рд╣ै |
рд╣рд░
IPO рдЕрдЪ्рдЫा
рдирд╣ीं рд╣ोрддा — рдХंрдкрдиी рдХी рдлाрдЗрдиेंрд╢िрдпрд▓ рд╕्рдеिрддि рдФрд░ рдмिрдЬ़рдиेрд╕ рдоॉрдбрд▓ рдЬांрдЪें। |
рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╕िрд░्рдл рдЕрдоीрд░ों рдХे рд▓िрдП рд╣ै |
рдЕрдм
рдХोрдИ рднी ₹100 рд╕े
рднी рдиिрд╡ेрд╢ рд╢ुрд░ू рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै,
SIP рдФрд░ рдЫोрдЯे рдиिрд╡ेрд╢ рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े। |
рдЬ्рдпाрджा
рдЯ्рд░ेрдб рдХрд░рдиे рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдХрдоाрдИ рд╣ोрддी рд╣ै |
Overtrading рд╕े
рдиुрдХрд╕ाрди рдХा рдЦрддрд░ा рдЬ्рдпाрджा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдм्рд░ोрдХрд░ेрдЬ рднी рдмрдв़рддा рд╣ै। |
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 12: рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХे рд▓िрдП
рд╕ुрдЭाрд╡
(Tips for Beginner Investors)
ЁЯЫТ 1. рд╢ेрдпрд░ рдХैрд╕े рдЦрд░ीрджें рдФрд░ рдмेрдЪें?
✔ рд╕्рдЯेрдк рдмाрдп рд╕्рдЯेрдк:
1. Demat рдФрд░ Trading рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдЦोрд▓ें
(Zerodha, Angel One, Groww рдЖрджि рдкрд░)
2. рдХिрд╕ी рдм्рд░ोрдХрд░ рдХे рдРрдк рдпा рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдкрд░ рд▓ॉрдЧिрди рдХрд░ें
3. рд╢ेрдпрд░ рдХा рдиाрдо рд╕рд░्рдЪ рдХрд░ें
(рдЬैрд╕े: TCS, Infosys)
4. Buy рдпा Sell рдмрдЯрди рджрдмाрдПं
5. Quantity рдбाрд▓ें рдФрд░
рдСрд░्рдбрд░ рдЯाрдЗрдк рдЪुрдиें (Market/Limit)
6. Confirm рдХрд░рдХे рдСрд░्рдбрд░
рдк्рд▓ेрд╕ рдХрд░ें
ЁЯУМ
рдСрд░्рдбрд░ рдкूрд░े рд╣ोрддे
рд╣ी рд╢ेрдпрд░ рдЖрдкрдХे рдбिрдоैрдЯ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рдЖ рдЬाрддा рд╣ै рдпा рдмेрдЪे рдЬाрдиे рдкрд░ рдкैрд╕ा рдмैंрдХ рдоें рдХ्рд░ेрдбिрдЯ
рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।
ЁЯУИ 2. рд╢ेрдпрд░ рдЪुрдирдиा рдФрд░ рдСрд░्рдбрд░ рджेрдиा
✔ рд╢ेрдпрд░
рдХैрд╕े рдЪुрдиें:
·
Strong
Fundamentals:
рдЬैрд╕े – рдЕрдЪ्рдЫा рдк्рд░ॉрдлिрдЯ, рдХрдо рдХрд░्рдЬ, рдиिрдпрдоिрдд рдбिрд╡िрдбेंрдб
·
Sector
Leaders: рдЬैрд╕े – TCS (IT), HDFC Bank (Banking), Asian Paints (Paint)
·
Consistent
Growth: рдкिрдЫрд▓े 5-10 рд╕ाрд▓ рдоें steady performance
✔ рдСрд░्рдбрд░ рдЯाрдЗрдк:
рдЯाрдЗрдк |
рдорддрд▓рдм |
Market Order |
рдоौрдЬूрджा
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдкрд░ рдЦрд░ीрдж/рдмिрдХ्рд░ी |
Limit Order |
рддрдп
рдХीрдордд рдкрд░ рдЦрд░ीрдж/рдмिрдХ्рд░ी (рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡िрдХрд▓्рдк) |
ЁЯТ░ 3. рдХрдо рдкूंрдЬी рд╕े рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХैрд╕े рдХрд░ें?
·
₹100
рд╕े рднी рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб SIP рд╢ुрд░ू рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं
·
рд╢ेрдпрд░
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें ₹500–₹1000
рд╕े рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें
·
рдорд╣ीрдиे
рдХा рдмрдЬрдЯ рддрдп рдХрд░ें: "Income
– Expenses = Investment"
ЁЯУМ
рдЫोрдЯे рдиिрд╡ेрд╢ рднी
рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдоें рдмрдб़ा рд░िрдЯрд░्рди рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं (Power of Compounding)
ЁЯУК 4. рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो
рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ
✔ рдбाрдЗрд╡рд░्рд╕िрдлिрдХेрд╢рди
рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै?
·
рдПрдХ
рд╣ी рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдпा рдХंрдкрдиी рдкрд░ рдбिрдкेंрдб рди рд░рд╣рдиा
·
рдЬोрдЦिрдо
рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा
✔ рдХैрд╕े рдХрд░ें?
рдПрд░िрдпा |
рдЙрджाрд╣рд░рдг |
рд╕ेрдХ्рдЯрд░ |
IT, рдмैंрдХिंрдЧ, FMCG, рдлाрд░्рдоा |
рдЗंрд╕्рдЯ्рд░ूрдоेंрдЯ |
рд╢ेрдпрд░, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓
рдлंрдб, рдЧोрд▓्рдб
ETF |
✔ рдкोрд░्рдЯрдлोрд▓िрдпो рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ:
·
рд╣рд░
3-6 рдорд╣ीрдиे
рдоें рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░ें
·
рдХрдордЬोрд░
рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рд╡ाрд▓े рд╢ेрдпрд░ рдиिрдХाрд▓ें
·
рд░िрдЯрд░्рди
рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ Rebalance рдХрд░ें
ЁЯза 5. рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рд╕ोрдЪ рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै?
·
рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рд╕рдордп рдФрд░ рд╕ंрдпрдо рд╕े рд╣ी рдзрди рдмрдирддा рд╣ै
·
рд▓ॉрди्рдЧ
рдЯрд░्рдо рдоें рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ेрдпрд░ 10X
рд╕े рднी рдЬ्рдпाрджा рд░िрдЯрд░्рди рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं
ЁЯУМ
Warren Buffett рдиे рдХрд╣ा рдеा: “Our favorite holding period is forever.”
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)
“рд╢ुрд░ुрдЖрдд
рдЫोрдЯी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╕ोрдЪ рдмрдб़ी рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।”
·
рд╕ीрдЦрддे
рд░рд╣ें, рд░िрд╕рд░्рдЪ
рдХрд░ें рдФрд░ рдзैрд░्рдп рд░рдЦें
·
рдХрднी
рднी рднाрд╡рдиाрдУं рдоें рдЖрдХрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рди рдХрд░ें
ЁЯФ╖ рдЕрдз्рдпाрдп 13: рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП 10 рдЧोрд▓्рдбрди рд░ूрд▓्рд╕
(10 Golden Rules to Become a Successful Investor)
ЁЯТО 1. рдЬрд▓्рджी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें (Start Early)
·
рдЬिрддрдиी
рдЬрд▓्рджी рдиिрд╡ेрд╢ рд╢ुрд░ू рдХрд░ेंрдЧे,
рдЙрддрдиा рдЬ्рдпाрджा рд▓ाрдн рдоिрд▓ेрдЧा।
·
Power
of Compounding рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЪрдордд्рдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЙрджाрд╣рд░рдг: ₹500 рдк्рд░рддि рдорд╣ीрдиे рд╕े 25
рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рд╢ुрд░ू рдХрд░ें рддो 20 рд╡рд░्рд╖ों рдоें
рд▓ाрдЦों рдХा рдлंрдб рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯТО 2. рдиिрдпрдоिрдд рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें (Be Consistent)
·
SIP
рдпा рд╢ेрдпрд░ рдоें рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рддрдп рд░ाрд╢ि рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ें।
·
рдмाрдЬाрд░
рдКрдкрд░-рдиीрдЪे рд╣ोрддा рд░рд╣ेрдЧा, рд▓ेрдХिрди рдиिрдпрдоिрдд рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдФрд╕рдд рдЦрд░ीрдж рдоूрд▓्рдп рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै।
ЁЯТО 3. рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ें (Invest Only After
Knowledge)
·
рдмिрдиा
рд╕рдордЭे рдХिрд╕ी рд╕्рдЯॉрдХ рдоें рдкैрд╕े рди рд▓рдЧाрдПं।
·
рдХंрдкрдиी
рдХी рдлाрдЗрдиेंрд╢िрдпрд▓
рд░िрдкोрд░्рдЯ,
рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдЯ्рд░ेंрдб, рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдЬ़рд░ूрд░ рджेрдЦें।
ЁЯТО 4. рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ें (Set Clear
Financial Goals)
·
рдЕрдкрдиे
рдиिрд╡ेрд╢ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рддрдп рдХрд░ें:
o
рдШрд░
рдЦрд░ीрджрдиा
o
рдмрдЪ्рдЪों
рдХी рдкрдв़ाрдИ
o
рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ
рдк्рд▓ाрдиिंрдЧ
ЁЯОп
рдЗрд╕рд╕े рдЖрдк рд╕рд╣ी рдЕрд╡рдзि, рдЬोрдЦिрдо рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢ рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрди
рдкाрдПंрдЧे।
ЁЯТО 5. рд╡िрд╡िрдзрддा рдмрдиाрдП рд░рдЦें (Diversify Your
Portfolio)
·
рд╕рднी
рдкैрд╕े рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдЯॉрдХ/рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдоें рди рд▓рдЧाрдПं।
·
рд╢ेрдпрд░, рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлंрдб,
рдЧोрд▓्рдб, рдмॉрди्рдб – рд╕рдмрдХा рд╕ंрддुрд▓рди рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै।
ЁЯТО 6. рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд░рдЦें (Control Emotions)
·
рд▓ाрд▓рдЪ
рдоें рдЖрдХрд░ рди рдЦрд░ीрджें
·
рдбрд░
рдоें рдЖрдХрд░ рди рдмेрдЪें
·
рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди
рд╣ी рдЕрд╕рд▓ी рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╣ै
“Successful investing is
about managing risk, not avoiding it.” – Benjamin Graham
ЁЯТО 7. рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рд╕ोрдЪें (Think Long-Term)
·
Short
term рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рд╕े рди рдШрдмрд░ाрдПं।
·
5
рд╕े 10 рд╕ाрд▓ рдХा рдирдЬрд░िрдпा рд░рдЦें — рддрднी рдЕрд╕рд▓ी рд░िрдЯрд░्рди
рдоिрд▓ेрдЧा।
ЁЯТО 8. рд░िрд╕्рдХ рдХो рд╕рдордЭें (Understand Your
Risk Appetite)
·
рдиिрд╡ेрд╢
рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдпे рд╕ोрдЪें:
o
рдХिрддрдиा
рдиुрдХрд╕ाрди рд╕рд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं?
o
рдЖрдкрдХी
рдЙрдо्рд░ рдФрд░ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпां рдХ्рдпा рд╣ैं?
ЁЯУМ
рддрднी рд╕рд╣ी рд╕्рдЯॉрдХ рдпा рдлंрдб рдЪुрдирдиा рдЖрд╕ाрди рд╣ोрдЧा।
·
рдХिрд╕ी
рдЬाрдирдХाрд░ рдпा рдк्рд░рдоाрдгिрдд рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рд╕े рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рд▓ें।
·
рд╕ोрд╢рд▓
рдоीрдбिрдпा рдпा рджोрд╕्рддों рдХे рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдкैрд╕ा рди рд▓рдЧाрдПं।
·
рдзैрд░्рдп
рдХे рд╕ाрде рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдиिрд╡ेрд╢рдХ рд╣ी рд▓ंрдмे рд╕рдордп рдоें рдЬीрддрддे рд╣ैं।
·
рдоाрд░्рдХेрдЯ
рдХी рдЕрд╕्рдеिрд░рддा рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЕрдкрдиे рдк्рд▓ाрди рдкрд░ рдЯिрдХे рд░рд╣ें।
рд▓ाрдн |
рд╡िрд╡рд░рдг |
рдЙрдЪ्рдЪ
рд░िрдЯрд░्рди |
рд╕рд╣ी
рдХंрдкрдиिрдпों рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рд╕े рдмैंрдХ FD
рд╕े рдХрд╣ीं рдЬ्рдпाрджा рд▓ाрдн |
рд▓िрдХ्рд╡िрдбिрдЯी |
рдХрднी
рднी рд╢ेрдпрд░ рдмेрдЪрдХрд░ рдХैрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै |
рдУрдирд░рд╢िрдк |
рдЖрдк
рдХंрдкрдиी рдХे рдоाрд▓िрдХ рдмрдирддे рд╣ैं – рдЬिрддрдиा рд╢ेрдпрд░ рдЙрддрдиी рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी |
рдЯैрдХ्рд╕
рдмेрдиिрдлिрдЯ्рд╕ |
рд▓ॉрди्рдЧ
рдЯрд░्рдо рдХैрдкिрдЯрд▓ рдЧेрди рдкрд░ рдЯैрдХ्рд╕ рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै |
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)
“рдиिрд╡ेрд╢
рдХोрдИ рджौрдб़ рдирд╣ीं, рдПрдХ рдоैрд░ाрдерди рд╣ै। рдЬो рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЪрд▓рддा
рд╣ै, рд╡рд╣ी рдЕंрдд рдоें рд╡िрдЬेрддा рд╣ोрддा рд╣ै।”
ЁЯОп
рд╕рд╣ी рдЬाрдирдХाрд░ी + рд╕рд╣ी рд╕ोрдЪ + рд╕рд╣ी рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди = рд╕рдлрд▓ рдиिрд╡ेрд╢рдХ
ЁЯОЙ
рдмрдзाрдИ
рд╣ो! рдЖрдкрдиे рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдпाрдд्рд░ा рдкूрд░ी рдХрд░ рд▓ी рд╣ै।
✅ рдЕंрддिрдо
рд╕ाрд░ांрд╢: (Last Summary /
Conclusion)
рдЕрдм
рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ें, рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдмрдв़ें
рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдПрдХ
рдРрд╕ा рдоंрдЪ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдХंрдкрдиिрдпाँ рдкूंрдЬी рдЬुрдЯाрддी рд╣ैं рдФрд░ рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдЕрдкрдиी рдмрдЪрдд рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░
рдкाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдИрдмुрдХ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдкрдиे рдЬाрдиा:
·
рд╕्рдЯॉрдХ
рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै
·
NSE
рдФрд░ BSE рдЬैрд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рдПрдХ्рд╕рдЪेंрдЬ
·
рд╢ेрдпрд░ों
рдХा рдХ्рдпा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै
·
IPO
рдФрд░ Secondary Market рдХी рднूрдоिрдХा
·
рдиिрд╡ेрд╢рдХ
рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбрд░ рдоें рдЕंрддрд░
·
рд╢ेрдпрд░
рдХी рдХीрдордд рдХैрд╕े рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै
·
рдбीрдоैрдЯ
рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд
·
рдЬोрдЦिрдоों
рдХो рд╕рдордЭрдХрд░ рдХैрд╕े рд╕рддрд░्рдХ рд░рд╣ें
рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдиे рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХो
рдкрдв़ рд▓िрдпा рд╣ै,
рддो рдЖрдк рдЕрдм рдПрдХ рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдиिрд╡ेрд╢рдХ рдмрди рдЪुрдХे рд╣ैं।
рдЖрдкрдХो рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ै рд╕िрд░्рдл рд╕рд╣ी рдЬाрдирдХाрд░ी, рдзैрд░्рдп рдФрд░
рдиिрд░ंрддрд░ рд╕ीрдЦрдиे рдХी рднाрд╡рдиा рдХी।
ЁЯУМ
рдпाрдж
рд░рдЦें:
рд╢ेрдпрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХोрдИ “рдЬрд▓्рджी рдЕрдоीрд░ рдмрдирдиे рдХी рдпोрдЬрдиा” рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд╕рдордЭ рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд╕े рднрд░ी рдпाрдд्рд░ा рд╣ै। рдЬिрддрдиा рдЬ़्рдпाрджा рдЖрдк
рд╕ीрдЦेंрдЧे, рдЙрддрдиा рд╣ी рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╕े рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेंрдЧे।
рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें